Pages

Subscribe:

Rukum

.

Wednesday 30 December, 2009

रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू

कुनै पनि देशको कुनै पनि समयको कला, वास्तुकलाले त्यस देशको तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, राजनीतिक एवं वैदेशिक सम्बन्धका बारेमा समेत जानकारी दिने काम गरेको हुन्छ । कलाले मानव सभ्यताको उचाइलाई नाप्ने काम गर्दछ । जुन समयमा कलाको राम्रो विकास भएको हुन्छ, त्यस समयमा देश हरेक दृष्टिले सम्पन्न थियो भन्ने कुरा बुझ्न सकिन्छ । जसरी लिच्छविकालीन उत्कृष्ट कलाकृतिले लिच्छविकालको सम्पन्नतालाई पुष्टि गरेको छ । त्यसैले त नेपालकै इतिहासमा लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग'को नामले अलङ्कृत बन्न पुग्यो यसरी कला र वास्तुकलाले देशको तत्कालीन सम्पूर्ण अवस्थाको चित्रण गर्ने हुँदा देशको समग्र इतिहास अध्ययन गर्ने कार्यका लागि कला र वास्तुकलाले अत्यन्त महìवपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ । तसर्थ यस्ता प्राचीन इतिहासलाई प्रमाणित गर्ने भरपर्दा र महìवपूर्ण प्रमाणहरूको रूपमा देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक र पुरातात्विक सम्पदाहरूको खोजीखोजी संरक्षण गर्नु अत्यन्तै जरुरी हुन्छ ।
प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन- २०१३ ले अधिराज्यभर यत्रतत्र छरिएर रहेका सम्पदाहरूको अन्वेषण, उत्खनन्, संरक्षण र सम्बर्द्धन गरी त्यसको व्यवस्थापन गर्ने अधिकार पुरातत्व विभागलाई दिएको छ तर पुरातत्व विभागले २०४३ सालमा आएर मात्र ७२ वटा जिल्लाका सांस्कृतिक सम्पदाहरूको प्रारम्भिक सर्वेक्षण गरी प्रतिवेदन तयार पार्ने काम गरेको थियो । यद्यपि पर्याप्त जनशक्तिको अभाव र फोटोग्राफीसमेत नभएकोले त्यो अपुरो रहन गयो । अपुरो तर महìवपूर्ण उक्त कार्यलाई पूर्णता दिनको लागि पुरातत्व विभागले आर्थिक वर्ष २०६४/६५ देखि देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सूची तयार पार्नका लागि सर्वेक्षणको कार्य सुरु गरेको छ । सांस्कृतिक तथा पुरतात्विक सम्पदाहरूलाई तिनको व्यापकता, ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, सामाजिक-सांस्कृतिक महìव, कला, वास्तुकला आदिलाई आधार बनाएर वर्गीकरण गरी तिनको संरक्षण गर्नु यस सर्वेक्षणको उद्देश्य रहेको छ ।
पुरात्व विभागको यो महìवपूर्ण उद्देश्य पूरा गर्नको लागि संस्कृतिकर्मीको हैसियतले मैले पनि एउटा अवसर प्राप्त गरेको थिएँ । रुकुम र रोल्पा जिल्लाका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सर्वेक्षण विवरण तयार गर्ने कामको जिम्मा मैले लिएको थिएँ । अध्ययनक्रममा रोल्पा र रुकुम जिल्लामा सांस्कृतिक सम्पदाका रूपमा बहुसङ्ख्यामा मन्दिर र केही कोटहरू पाइयो । त्यहाँ पाइएका मन्दिरहरूको प्राचीनता प्रमाणित गर्ने कुनै पनि ठोस प्रमाणहरू -पुरातात्विक प्रमाण) नभेटिने हुँदा मन्दिरमा पूजा गर्ने पुजारीको पुस्ता गन्ती गरेर र स्थानीय बूढापाकाको भनाइलाई आधार मानेर कुन मन्दिर कति पुरानो हो भन्ने कुराको निक्र्योल गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । अधिकांश मन्दिरहरू किंवदन्तीका आधारमा स्थापना गरिएको पाइन्छ । हुन त नेपालका प्रायः मन्दिरहरू यसरी नै स्थापना गरिएका पाइन्छन् । मन्दिरहरूमा मन्दिर स्थापनाकालमा राखिएका मूर्ति भेटिँदैनन् । भेटिए पनि पछिल्लो समयमा राखिएका मूर्तिहरू भेटिन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरमा भेटिने स्थापनाकालकै मूर्तिहरू पनि सम्बन्धित देवदेवीको वास्तविक स्वरूपमा नभई प्रतीकात्मक स्वरूपको प्रस्तरको सादा मूर्ति भेटिन्छन् । भेटिएका प्रायः सबै मूर्तिहरू प्रस्तरबाट बनेका पाइन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरहरू सामान्य कलात्मक देखिए पनि अधिकांश मन्दिरहरू कलाबिहीन पाइन्छन् । यसरी रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, कला र वास्तुकलाका दृष्टिले त्यति महìवपूर्ण नरहे तापनि सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक दृष्टिले नेपालका अन्य नाम चलेका मन्दिरहरू भन्दा कम महìवका छैनन् ।
ऐतिहासिक एवं कला र वास्तुकलाको दृष्टिले कम महìवका भए तापनि सामाजिक र सांस्कृतिक महìव बोकेका यी मन्दिरहरूको उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन गर्नु अति आवश्यक छ । संरक्षणका अभावमा मूर्तिहरू चोरी हुने, सम्पदाका नाममा भएका गुठी जग्गाहरू व्यक्तिद्वारा हडप्ने काम भइरहेको छ । जसले गर्दा मन्दिर व्यवस्थापनमा असर परिरहेको छ । त्यस्तै सम्बन्धित निकाय -पुरातत्व विभाग)को उचित ध्यान नपुग्दा सम्पदा पुनर्निर्माण वा जीर्णोद्धारको समयमा पुरातत्वको मूल्य, मान्यता र नियमको ख्याल नगरी सिमेन्टको प्रयोग गर्ने, मौलिक स्वरूपलाई परिवर्तन गरिदनेे, मन्दिर नै अर्को स्थानमा सारेर पुनर्निर्माण गर्नेजस्ता कामहरू भएको पाइन्छ । त्यति मात्र होइन, चौबीसे राजाहरूको दरबार, जुन पछिल्लो समयमा आएर कोटका रूपमा परिचित भए, जसले वर्तमान समयमा उक्त स्थानको पहिचान गराउने महìवपूर्ण काम गरेको छ, ती महìवपूर्ण ऐतिहासिक कोटहरू संरक्षणको अभावमा यतिखेर पृथ्वीको गर्भमा विलिन भएका छन् । जुन बाँकी छन् ती पनि लोप हुनेक्रममा रहेका छन् ।
खास गरी रुकुम जिल्लाका मुसिकोट, रुकुमकोटलगायत थुप्रै ऐतिहासिक कोटहरू यतिखेर अवशेषको रूपमा पनि भटिँदैनन्् । रुकुम जिल्लाकै न्वारन गर्ने शोभा गाउँ विकास समिति वडा नं. १ कोटडाँडामा रहेको हाल नाम निसानै फेला पार्न नसकिने रुकुमकोट, जहाँ पहिले चौबीसे राजाको दरबार थियो । सम्बन्धित निकायको ध्यान नपुग्दा आज पूर्णतया लोप हुन पुगेको छ । यहाँसम्म कि कोटको जगमा लगाइएका इँटा, ढुङ्गासमेत कोट रहेको स्थानमा भेटिँदैनन्् । यसै गरी, रुकुम जिल्लाकै खलङ्गा गाउँ विकास समिति वडा नं. ७ बोहोरा गाउँमा अवस्थित जिल्लाकै सदरमुकामको पहिचान गराउने ऐतिहासिक महìव बोकेको मुसीकोटको हविगत पनि अत्यन्तै नाजुक रहेको छ । रुकमुकोटमा कोटको कुनै पनि अवशेष नपाइए तापनि कमसेकम कोट रहेको स्थान त हालसम्म कसैले कब्जा गरेको छैन, सुरक्षित छ तर मुसिकोट रहेको स्थान नेपाली सेनाले कब्जा गरी ब्यारेकमा परिणत गरेको छ । यहाँ पनि कोटको कुनै अवशेष भेटिँदैन । त्यसैले होला सेनाले कोटको सर्वेक्षण विवरण तयार पार्नका लागि अनुमति दिन असाध्यै गाह्रो मानेको थियो । यही ब्यारेक भएको स्थान नजिकै अवस्थित एउटा देवी मन्दिर, जुन भवानी मन्दिरका नामले चिनिएको छ, लाई बज्रदल नामको सैनिक सङ्गठनले पुनर्निर्माण गर्दा मन्दिरको मौलिक स्वरूप परिवर्तन गर्नुको साथै देवीको नामको अगाडि सङ्गठनको नाम जोडेर बज्रभवानी नामकरण गरी सम्पदाको मौलिक नामसमेत परिवर्तन गरिदिएको छ । यो कार्यले पुरातत्व विभागलाई नै चुनौती दिएको देखिन्छ । जबकि पुरातत्व विभागको नियमअनुसार मौलिक स्वरूप पनि परिवर्तन गर्न पाइँदैन । रुकुम र रोल्पामा यस्ता अन्य थुप्रै सम्पदाहरू रहेका छन्, जुन संरक्षणको अभावमा लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । रोल्पाको चौबीसे राजाको खुङ्ग्रीकोटको दरबार संरक्षणको अभावमा जीर्ण अवस्थामा पुगेको छ । त्यस्तै ऐतिहासिक गजुलकोट संरक्षणको पर्खाइमा रहेको छ ।
इतिहासको विभिन्न कालखण्डका मानव समाज, सभ्यता र संस्कृतिका विकासका प्रमाणहरूलाई सम्बन्धित निकायले गम्भीरताका साथ उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन नगर्ने हो भने एक दिन मानव विकासको इतिहास नै गम्भीर खतरामा पर्न जाने निश्चित छ ।
Source: Duryodhan Basnet Madhupark(MAngsir,2066)

Friday 11 December, 2009

दोषीमाथि तत्काल कारबाही ः महासंघ

काठमाडौ, २०६६ मंसिर २५ - नेपाल पत्रकार महासंघले रुकुमकी पत्रकार टीका बिष्टमाथि सांघातिक आक्रमण गर्ने अपराधी पत्ता लगाएर दोषीलाई कारबाही गर्न माग गरेको छ । तत्काल अपराधी पत्ता लगाउन दबाब दिँदै महासंघले बिहीबार देशभरका जिल्ला प्रशासन कार्यालयअगाडि ४५ मिनेट धर्ना दिएर विरोध प्रदर्शन गर्‍यो ।
मुलुकमा श्रमजीवी पत्रकारहरू असुरक्षित भएको भन्दै महासंघले बिष्टका अपराधीलाई कारबाही नगरेसम्म चरणबद्ध रूपले आन्दोलनमा उत्रने जनाएको छ । पत्रकार बिष्टलाई अज्ञात समूहले मंगलबार दिउँसो नियन्त्रणमा लिई चरम यातना दिएको थियो ।
महासंघका अध्यक्ष धर्मेन्द्र झाले राज्य अनुत्तरदायी भएकाले विडम्बनापूर्वक आफूहरू मानवअधिकार दिवसका अवसरमा पत्रकारको सुरक्षा माग्दै विरोध प्रदर्शन गर्न बाध्य भएको जनाए । दण्डहीनताका कारण अपराधीले राजनीतिक संरक्षण पाएको बताउँदै राजनीतिक पूर्वाग्रह नराखी घटनाको छानबिन गर्न उनले आग्रह गरे ।
'४८ घन्टा बितिसक्दा पनि सरकारले घटनामा संलग्नलाई कारबाहीको घेरामा ल्याउन सकेको छैन,' झाले भने, 'तर पनि निर्लज्जतापूर्वक भनिरहेको छ, 'हामी अनुसन्धान गरिरहेका छौं, बिष्टको उपचार खर्च सरकारले बेहोर्नेछ ।' सरकारले खर्च गरेर मात्र पत्रकारको मनोबल उच्च नहुने उनले बताए ।
माओवादी पोलिटब्युरो सदस्य जर्नादन शर्मा प्रभाकरले जुनसुकै पार्टीको भए पनि अपराधीलाई हदैसम्मको कारबाही गरिनुपर्ने बताए । उनले भने, 'यो घटनाले सरकारी वा राजनीतिक संरक्षण पाउनु हुँदैन ।'
पत्रकार बिष्टमाथि भएको घटनाको भत्र्सना गर्दै बिहीबारै दक्षिण एसियाली पत्रकार महिला सञ्जाल -स्वाम), साफ्मा नेपाल, आदिवासी जनजाति पत्रकार संघ, क्रियाशील पत्रकार महिला लगायतका संस्थाले विज्ञप्ति जारी गरी दोषीलाई कारबाही गर्न माग गरेका छन् । देशमा पत्रकार महिलाको संख्या न्यून रहेको र लामो समयसम्म पत्रकारितामा महिलाको निरन्तरता चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको अवस्थामा एकपछि अर्को गर्दै पत्रकार महिलामाथि भएका यस्ता घटनाले नकारात्मक असर पार्ने स्वामको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।
महासंघले बिहीबारै समयमै संविधान निर्माण गर्नका लागि दबाब दिन देशव्यापी रूपमा संकलन गरेको हस्ताक्षर संविधानसभाका अध्यक्ष सुवास नेम्बाङलाई बुझाएको छ ।

पत्रकार बिष्टको स्वास्थ्य सुधारोन्मुख

काठमाडौं -कास)- नकावधारी समूहको मंगलबार सांघातिक आक्रमणमा परेकी रुकुमकी पत्रकार टीका बिष्टको स्वास्थ्यमा सुधार देखिएको छ । दुई दिनदेखि बेहोस अवस्थामा रहेकी बिष्ट बिहीबार होसमा आइन् ।
उपचारमा संलग्न हाडजोर्नी शल्यचिकित्सक शिक्षाप्रकाश श्रेष्ठले ७२ घन्टा नभई उनको स्वास्थ्यबारे केही भन्न नसकिने बताएका छन् । 'टाउकाको सिटिस्क्यानको रिपोर्टमा माइनर क्र्याक देखिएको छ,' श्रेष्ठले भने, 'हिजो लामो समय बेहोस भएकाले ७२ घन्टापछि चक्कर लाग्न र बान्ता पनि हुन सक्छ ।' होसमा भए पनि दिसापिसाब राम्ररी हुन सकेको छैन । चिकित्सकले भने, 'पाइप लगाएर मात्र युरिन पास भइरहेको छ ।' बिष्टको अल्ट्रासाउन्डको रिपोर्ट आउन बाँकी भएकाले उनको स्वास्थ्यस्थितिबारे बोल्न नसकिने बताएका हुन् ।
अन्य मेडिकल जाँचमा घाइतेको पाखुरा र तिघ्रामा असर देखिएको उनले बताए । घाइतेलाई पिटेर यातना दिइएकाले जीउभरि नीलडाम रहेको बताउँदै उनले भने, 'हातखुट्टाका मांसपेशीहरूमा बढी असर देखिएको छ ।'
होसमा रहेकी बिष्टले बोल्दा टाउको दुख्ने बताएकी छन् । बिहीबार कुराकानी गर्न खोज्दा 'बोल्यो भने टाउको दुख्छ' मात्र भनिन् । हिजोभन्दा केही सुधार भएको बिष्टका दाजु उदयकुमार बिष्टले बताए । 'आज बिहानैदेखि होसमा छिन्, मान्छे चिन्छिन् ।' तीन दिनदेखि केही नखाएकी बिरामीले थोरै झोल कुरा खाएकाले चाँडै निको हुने आशा गरेको उनले बताए ।
तर बिरामीलाई बोल्न अप्ठ्यारो भइरहेको बताउँदै उनले भने, 'उनलाई बोल्दा अप्ठ्यारो भइरहेको छ, खालि टाउको दुख्यो मात्र भन्छिन् ।' हाल पत्रकार महासंघले उनको उपचार खर्च बेहोरिरहेको पनि बिष्टले जानकारी दिए ।
Source: Kantipur

Tuesday 8 December, 2009

रुकुमका महिला घरायसी काम त्यागेर व्यवसायतिर

रुकुम । जिल्लाको साँख गाविस वडा नं ४ मेलचौरकी लक्ष्मी बुढाले महिलाहरूले के गर्न सक्छन् र ? भन्ने मान्यतालाई ठूलो चुनौती दिएकी छिन् ।
सधँै ढिकीजाँतो र दैलोकुचोमा मात्र सीमित हुने लक्ष्मी सिलाइकटाई तालिम सिकेर व्यवसाय गर्न थालेकी छिन् ।
दुई छोरीकी आमा लक्ष्मीले सिलाइकटाइबाट दैनिक रु. एक हजार आम्दानी गर्छिन् । पहिले छोरीलाई पढाउन गाह्रो भएको बताउने लक्ष्मीले अहिले निजी विद्यालयमा राम्रोसँग पढाइरहेकी छिन् ।
आफूलाई चाहिने पैसा माग्दा र खर्च गर्दासमेत श्रीमान्लाई सोध्ने लक्ष्मीले आफ्नो कमाइबाट गृहस्थी र छोरीको शिक्षा-दीक्षाको गर्जो टारिरहेकी छिन् ।
वासुदेवी विष्टलाई पनि यो व्यवसायप्रति चासो नभएको पनि होइन तर, उनलाई परिवारले यो पेसालाई स्वीकार गर्दैन कि भन्ने डर लागिहेको थियो ।
उनी भन्छिन्- आफ्नो जातिले नगर्ने काम किनगर्ने भनेर परिवारबाट गाली आउँछ कि भन्ने डर लागेको थियो तर, मेरो परिश्रम र लगनलाई देखेर परिवारले झन् हौसला दिएपछि भोकोले खीर पाएझैं भएको छ ।
जति कपडा सिलायो उतिनै सीपमा वृद्वि हुने बताउने वासुदेवीले अहिले महिलाका लागि सबै कपडा राम्रोसँग सिलाउँछिन् । समयको सदुपयोग हुने र पैसाको लागि अरु कुनै कामको जोहो गर्नुनपरेको भन्ने वासुदेवीले आफ्नो परिवारको आर्थिक स्थितिसमेत बलियो बनाएकी छिन् ।
त्यस्तै परिवारको लुकीछिपीमा जुत्ता सिलाइ तालिम सिकेकी विमलालाई परिवारले गालीसमेत गरेको उल्लेख गर्दै गर्वसाथ भन्छिन्-’म मेरो कामप्रति सन्तुष्ट छु । परिश्रम गरेर खानेलाई कसैले रोक्न सक्दैन, त्यसैले म अझ ठूलो पसल थाप्ने विचार गरेकी छु ।’
पौरख र लगन भएपछि जस्तोसुकै गाह्रा र तगारालाई सजिलै परास्त गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण बनेकी विमलासँग अहिले तीनजना महिलाले काम गर्दै आएका छन् ।
महिला आफैँ अघि सरे समाजमा विस्तारै फरक सोच पलाउँदै जान्छ भन्दै महिला विकास रुकुम साखामा कार्यरत् भावना साह भन्नुहुन्छ- ‘महिलालाई काम गर्नको लागि घरपरिवार तथा समाज कसैले पनि स्वीकृती दिँदैन, महिला आफैँ अगाडि बढ्न जान्नुपर्दछ ।’
Source:FNN

जडिबुटीको सही मूल्यांकन हुन सकेन

रुकुम जिल्लाको सन्दर्भमा जडिबुटीको सम्भावना हुँदाहुँदै पनि यसको उचित संरक्षण र सम्बद्र्धन हुन सकेको छैन । सिस्ने हिमालको काखमा अवस्थित जडिबुटीको धनी र सम्पन्न जिल्ला मानिन्छ रुकुम । यस जिल्लामा दुर्लभ र मूल्यवान् अति उपयोगी एवं लोकपि्रय विभिन्न प्रकारका जडिबुटीहरु पाइन्छन । तर विडम्बना नै मान्नुपर्छ हाम्रा यी अमूल्य जडिबुटीको सदुपयोग हुन सकेको छैन महत्व बुझ्न अझै सकिएको छैन । रुकुम जिल्लाका मूल्यवान् जडिबुटीहरु त्यसै खेर गइरहेका छन् भने कतिपय जडिबुटीहरु एकदमै कम मूल्यमा बाहिरिएका छन् । तर तिनै जडिबुटीबाट बनेका विदेशी औषधीहरु किन्न लाखौँ रुपैयाँ खर्च भइरहेको छ । यस जिल्लाको केही जडिबुटीहरु दलालको माध्ययमबाट निकै सस्तो मूल्यमा विक्री वितरण भइरहेको छ ।
रुकुम जिल्लामा पाइने जडिबुटीमा यार्चागुम्बा पाचाऔँले कटुकी चिराइतो सर्पगन्ध देवदार जटामसी भलायो असुरो सुगन्ध कोकिला रिठ्ठा शिलाजीत कस्तुरी पाखनबेदजस्ता दुर्लभ जडिबुटीहरु पाइन्छन् । यहाँ पाइने जडिबुटीहरुको आर्थिक महत्वका बारेमा स्थानीय उपभोक्ताहरु अहिलेसम्म अनविज्ञ नै छन् । प्रशस्त मात्रामा स्थानीय वैद्यहरु रहेकाले जिल्लामा करिब दुई तिहाई जनसंख्या स्वास्थ्य उपचार आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिमा नै निर्भर रहेका छन् । जिल्ला विकास समिति रुकुमको एक तत्याङ्कअनुसार हाल रुकुम जिल्लाबाट बाहिरिने जडिबुटीहरुमा यार्चागुम्बा कुरिलो जस टिमुर रिठ्ठा सेतरवाजरा जटामसी भलायो बुकी फुल दालचिनी अमला तितेपानी पाचाऔँले सुगन्ध कोकिला तिते कालादाना साधारण झ्याउ आदि रहेका छन् ।
जिल्लामा पाइने जडिबुटीहरु अत्यन्तै दुर्लभ एवं अमृततुल्य मानिएका यार्चागुम्बा पाचाऔँले कस्तुरी शिलाजीत आदि दिनप्रतिदिन दुर्लभ भइरहेका छन् । जिल्लाका हुकाम मैकोट जाङ्ग र सिस्ने गाविस यार्चागुम्बा पाइने क्षेत्र हो । वास्तवमा भन्ने हो भने रुकुमजस्तो विकट जिल्लामा पाइने जडिबुटीहरु अवैध बिक्री वितरण भइरहेका छन । जडिबुटीको चोरी निकासी भइरहेको छ । यसको नियन्त्रणमा सम्बन्धित निकायले ध्यान दिन जरुरी देखिन्छ । जडिबुटी खेतीलाई प्रोत्साहन गरी उसको खेतीलाई सामाजिक अभियानको रुपमा साचालन गर्दै जडिबुटीको भण्डारणलाई सम्बर्धन र संरक्षण गर्न हामी सबैको दायित्व हो । रुकुमजस्तो न्यून आय भएको समुदायको आर्थिक अवस्था सुधार्ने हो भने तत्कालैदेखि एक स्पष्ट गुरुयोजना बनाई कार्यान्वयन गर्नुपर्नु बताउँछन् स्थानीय बुद्धिजीवीहरु ।
रुकुममा जडिबुटी विकास सम्बन्धमा सरकारी तथा गैरसरकारी निकायबाट पहल गरिए तापनि संरक्षण र सम्बर्धनका लागि खासै कुनै पनि प्रयास भएको देखिँदैन । रुकुमका वासिन्दाहरुलाई जडिबुटीको महत्वबारे जनचेतना नहुनु संकलनकर्ताले आफ्नो पारिश्रमको उचित मूल्य नपाउनु जडिबुटीको परिणाम यकिन नहुनु जिल्लाको दुर्गम क्षेत्रमा अमूल्य जडिबुटी पाइनु संकलन गर्न उचित समय तथा संकलन विधि थाहा नहुनुजस्ता समस्याहरु रहेका छन् । एकातर्फ दुर्लभ र महत्वपूर्ण जडिबुटीहरुलाई संरक्षण र सम्बर्धन गर्न आवश्यक छ भने अर्कोतर्फ प्रशोधन केन्द्रको स्थापना गरी जडिबुटी तथा लघुवन पौदावारको माध्यमबाट रोजगारका अवसरहरु सृजना गर्नुपर्ने स्थानीय वासिन्दाको भनाइरहेको छ ।
सम्बन्धित निकायले यसको लागि जनचेतना वृद्धि गराउनुका साथसाथै व्यवस्थित रुपमा संकलन र खेतीसम्बन्धी प्रविधि विकासको आवश्यक छ । कुन जडिबुटी महत्वपूर्ण छ पारिश्रमिक र लगानी कति छ र दिगो रुपमा कसरी निरन्तरता दिन सकिन्छ । यस विषयमा कुनै संरक्षण हुन सकेको छैन । सिस्ने हिमालको काखमा अवस्थित यस जिल्लाको प्राकृतिक स्रोतको संरक्षण जडिबुटीको व्यवस्थापन र उसलाई निरन्तरता दिँदै व्यवस्थित रुपले संकलन तथा खेती विस्तार गरी अत्याधिक मात्रामा आयआर्जनको वृद्धि गरी जडिबुटी विकासलाई बढाउँदै लैजानु रुकुम जिल्लाजस्तो न्यून आय भएको समुदायको आर्थिक अवस्था सुधार्नमा केही टेवा पुग्ने थियो कि !
Source:Yuba Bahas

सामान ल्याउन गएका व्यापारी बेपत्ता

रुकुम सदरमुकाम खलङ्गामा पाँच वर्षदेखि फेन्सी व्यापार गर्दै आएका प्वांग गाविसका भुवन केसी सामान ल्याउन काठमाडौँ गएको समयमा बेपत्ता भएको पारिवारिक स्रोतले जानकारी दिएको छ ।
एक हप्ताअघि सामान ल्याउन भनी उनी काठमाडाँै गएको भए पनि अझैसम्म सम्पर्कमा नआएको उहाँको परिवारले जानकारी दिएको छ । उनले केही दिनपहिले फोन गरी आफू अज्ञात समूहको अपहरणमा परेको बताएको उहाँका भाइ मोहन केसीले बताउनुभएको छ । दाइको खोजतलासका लागि पहल गरिदिन बहिनी मनिसा केसीले सबैसँग आग्रह गर्नुभएको छ ।
source:नेपालब्रिटेन डट् कम् संवाददाता

महिला पत्रकार टिका विष्ट माथि कुटपीट

डिसीनेपाल डटकम संवाददाता -
रुकुमकी महिला पत्रकार टिका विष्ट माथि अज्ञात समूहले कुटपीट गरेको छ । कुटपिटबाट उनको अबस्था चिन्ताजनक रहेको छ । बिष्टलाइ गएराति अज्ञात समूहले कुटपीट गरी मरेको आशंकामा नजिकैको जंगलमा फालेको थियो ।
कुटपीटबाट गम्भीर घाइते बिष्टलाइ जिल्ला अस्पत्ताल सल्लेमा उपचार गरी थप उपचारका लागी काठमाण्डौ रेफर गरिएको छ । उनको टाउकोमा चोट लागको छ । उनलाई मंगलबार दिउसो १२ वजे बेहोस अवस्थामा फेला पारिएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय रुकुमले जनाएको छ ।
Source : Dcnepal.com

Saturday 5 December, 2009

गाउँ फर्केर तरकारी खेतीमा

खलङ्गा (रुकुम) । भारत गएर मजदुरी गर्ने छिवाङ गाविसको एक दलित बस्तीका दुई दर्जनभन्दा बढी परिवार गाउँमै फर्केर व्यावसायिक तरकारी खेतीमा लागेको छ ।
कम लगानीबाट पनि मनग्य फाइदा हुन थालेपछि छिवाङ-७ का फलामेढुङ्गाका २५ भन्दा बढी परिवारका दलितहरूले व्यावसायिक तरकारीखेती सुरु गरेका हुन् । पहिलो अन्नबालीको खेती गर्दा खान नपुग्ने भएकोले उनीहरू वषार्ैदेखि मजदुरी गर्न सपरिवार भारत गएका थिए । सत्तरी परिवार रहेको फलामेढुङ्गाका २५ परिवार अघिल्लो दसैँमामात्र गाउँ फर्किएका हुन् ।
सात वर्षपछि आठजनाको परिवारसहित गाउँ फर्केर तरकारीखेती गरिरहेका टङ्कबहादुर ददेलले भन्नुभयो-” असोजमा सुरु गरेको ३५ दिने मुला खेतीबाट राम्रो फाइदा भएपछि यतै बसेर तरकारीखेती गर्ने निर्णय गरेका हौँ ।”
उहाँका अनुसार भारतबाट सँगै फर्किएका १७ परिवार तरकारीखेती मै छन् ।
“अब कालापहाड नजाने” ३८ वषर्ीय शुकराम ददेलले भन्नुभयो-”गाजर खेतीबाट तीन महिनामा रु.४० हजार नाफा भयो । कालापहाडमा गर्नेजति दुःख गाउँमै गर्ने हो भने त यही ठाउँलाई स्वर्ग बनाउन सकिने उहाँको धारणा थियो ।
गाउँमा सिँचाइ सुविधा पनि भएकाले तरकारीखेती गर्न सजिलो भएको स्थानीय कृष्ण ददेलले बताउनुभयो । रुकुम जिल्लाको सदरमुकाम मुसीकोटबाट डेढ घन्टा टाढा रहेको फलामेढुङ्गाका सबै परिवार अहिले तरकारीखेतीमा लागेका छन् ।
अन्नबाटभन्दा तरकारीखेतीबाट दोब्बर फाइदा हुने स्थानीय गोविन्द ददेलले बताउनुभयो । “बजार पनि नजिक भएकाले राम्रो फाइदा छ”, उहाँले भन्नुभयो- “आम्दानीको स्रोत त्यसै खेर गइरहेको छ, हामी भने विदेशीको चाकरी गरिरहेका छौँ ।”
भारतमा मजदुरी गर्दा पनि बल्लबल्ल खान पुग्ने दलितहरू तरकारीखेतीबाट औसत मासिक रु. पाँचदेखि २० हजारसम्म बचत हुने बताउँछन् ।
बेमौसमी खेतीबाट प्रशस्त आम्दानी हुने भएकाले उनीहरू त्यतैतिर आकषिर्त भएको स्थानीय शिक्षक हरिबहादुर ओलीले बताउनुभयो । आर्थिक अभावका कारण छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउन नसक्ने अभिभावकले समेत अहिले निजी विद्यालयमा पढाउन थालेको उहाँले बताउनुभयो ।
यहाँका कृषकले मुख्यरुपमा बन्दा, काउली, लौका, भन्टा, करेला, मुला, गाजरको खेती गर्ने गरेको स्थानीय जेटिए दीपक केसीले जानकारी दिनुभयो ।
यहाँको तरकारी सदरमुकाम मुसीकोट, सल्यान र दाङको तुलसीपुरसम्म पुग्ने स्थानीय कृषकहरू बताउँछन् ।
गाउँलेहरू मिलेर बिक्रीका लागि छिट्टै तरकारी सङ्कलन केन्द्रको स्थापना गर्न लागिएको छ । जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका अनुसार उक्त गाउँका कृषकले मात्र ४० हेक्टर क्षेत्रफलमा तरकारीखेती गरेका छन् ।
कृषकले गाउँमा चारवटा तरकारी उत्पादन समूहसमेत गठन गरेका छन् । दीर्घकालीन कृषि विकास योजना – एपिपिएसपी) रुकुमले समूहहरूलाई कृषि सामग्रीहरू र कृषि अनुदान दिन थालेपछि उनीहरू थप लाभान्वित बनेका छन् ।
Source : FNN