नयाँ पत्रिका/आदर्श केसी
रुकुम, ६ भदौ
सोमबारदेखिको अविरल वषर्ासँगै आएको पहिरोले पुर्दा रुकुममा पाँचजनाको मृत्यु भएको छ । खारा गाविसको सलडाँडामा रहेको पुष्कर ओलीको घर पहिरोले बगाउँदा उनका तीन छोरीको मुत्यु भएको छ ।
मृत्यु हुनेमा ७ वषर्ीया मीना ओली, ४ वषर्ीया टीका र १६ वषर्ीया लक्ष्मी रहेका छन् । सँगै सुतेका दुई छोरा भने घरको छानो खोलेर भागेर ज्यान बचाउन सफल भएका छन् । पुष्कर पत्नीसँगै पीठो पिध्न खोलामा गएकाले बाँच्न सफल भए । त्यस्तै खाराकै -२ वार्ड हाइवाङमा रहेको जयराम ओलीको घर पहिरोले बगाउँदा उनका १६ वषर्ीय छोरा यज्ञबहादुर, १४ वषर्ीय सेतेको मुत्यु भएको छ । पहिरोमा चारजना घाइते भएका छन् । घाइते हुनेमा जयरामकी पत्नी बुदि, छोरी र भदि रहेको प्रहरी निरीक्षक किशोर श्रेष्ठले जानकारी दिए ।
घाइतेको थप उपचारको लागि मौसम खराबीले स्थानीय मेडिलममा उपचार भइरहेको छ । सदरमुकाम खलंगा जोडने सिम्रमुत खोलामा आएको बाढीले सडक अवरुद्ध हुँदा घाइतेलाई जिल्ला अस्पताल ल्याउन सकिएको छैन ।
गाविसको दर्जन बढी स्थानमा पहिरो गएकाले खारामा करोडौँको क्षति भएको छ । गाविसका पाँच वडाका करिब दुई दर्जन बढी घरमा क्षति भएको छ । पाँच वडा पहिरोको जोखिममा रहेको स्थानीय भीम ओलीले बताए । उनका अनुसार पहिरोसँगै खोलामा आएको बाढीले दुई दर्जन पानी घट्ट, सयौँ मुरी धान खेत, सयौँ संख्यामा पशुचौपाया, बाख्रा बगाएको छ । पाँच वडामा रहेको बाल विकास प्रावि पहिरोले पुरेको छ । विद्यालय पहिरोले पुरेपछि विद्यालयको पठनपाठन ठप्प भएको छ । उता, भलाक्चा गाविसको ७ वडामा रहेको ज्ञानोदय मावि पनि पहिरोको जोखिममा रहेको छ ।
विद्यालयको शौचालय तथा खेल मैदान पहिरोले बगाएपछि पठनपाठन बन्द गरिएको प्रधानाध्यापक सोबिराम पुनले बताए । उद्धारका लागि सदरमुकाम खलंगाबाट प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद अधिकारी, डिएसपी किसनसिंह थापासहितको टोली घटनास्थल पुगेको थियो । त्यस्तै कांग्रेसका जिल्ला सभापति मानबहादुर नेपालीसहितको कांग्रेसको टोली राहत सामग्री बोकेर घटनास्थल पुगेको थियो । घटनाको थाहा पाउनेबित्तिकै खारामा रहेको दी फेमस महेन्द्रादल गण खारा ब्यारेकबाट नेपाली सेनाको टोली पुगेर उद्धार गरेको थियो ।
यता, सल्यान कोटवारा पहिरोमा एकै घरका दुई बालकको ज्यान गएको छ । कोटवारा-३ चौलावारका राजकुमार ओलीका ७ वषर्ीय छोरा नन्दलाल र ४ वषर्ीय नोखीरामको मुत्यु भएको छ । बिहान ८ बजे आएको पहिरोमा उनीहरूको ज्यान गएको हो । अविरल वषर्ापछि सल्यानका विभिन्न गाविसमा एक दर्जन घर/घट्ट पहिरोले बगाएको छ भने दुई दर्जन घर पहिरोको जोखिममा परेका छन् । राप्ती राजमार्गअन्तर्गत रुकुम, सल्यानलगायतका विभिन्न स्थानमा पहिरो गएपछि मंगलबार बाटो अवरुद्ध भएको छ ।
Wednesday 24 August, 2011
Thursday 11 August, 2011
पहिरोले २७ घर भत्कायो
कमल थापा, रुकुम,
साउन २७- लगातार वर्षापछि पहिरोले रुकुममा एक हप्तायता २७ घर भत्केका छन्।
चौखावाङ- ४, ६ र ८ मा आएको पहिरोले ती घर पूर्णरुपमा भत्काएको हो। दुई विद्यालयसहित १ सय ५४ घर उच्च जोखिममा छन्।
घर भत्किएपछि स्थानीय आफन्तका घर र गोठमा बस्न थालेका छन्। सूर्योदय निमावि र शान्ति नमुना प्रावि पहिरोकै कारण अनिश्चितकालका लागि बन्द गरिएका छन्। मानवीय क्षति भने भएको छैन।
अत्यधिक वर्षाले घरभित्रै पानीको मुहान फ्फुट्ने गरेको स्थानीय ज्ञानबहादुर ओलीले वताए। 'मुहान फुट्नाले घरै बग्न थालेका छन्,' उनले भने, 'घर भत्केपछि कति आफन्तका घरतिर लागे, बाँकी गाउँमाथिको चौखावाङ लेकतिर।'
सूर्योदय निमाविका शिक्षक प्रभात चन्दका अनुसार, वर्षाले विद्यालय नै भत्कन थालेपछि बन्द गर्नुपरेको हो। 'खेलमैदान र शौचालय पनि बगाइदियो,' चन्दले भने।
गाउँमा ल्याएको पानीको ड्याम र पाइप वर्षाले बगाएपछि बलेंसीको पानी खान बाध्य भएको स्थानीयले बताए। चिसो गोठमा बस्नुपर्दा गाउँले बिरामी पर्न थालेका छन्। झाडापखाला, ज्वरो र टाइफाइडको समस्या देखिन थालेको पीडितले भने। दैवीप्रकोप समितिको बैठकले राहतको पहल गर्ने निर्णय गरेको बताइएको छ।
Source : Nagariknews
साउन २७- लगातार वर्षापछि पहिरोले रुकुममा एक हप्तायता २७ घर भत्केका छन्।
चौखावाङ- ४, ६ र ८ मा आएको पहिरोले ती घर पूर्णरुपमा भत्काएको हो। दुई विद्यालयसहित १ सय ५४ घर उच्च जोखिममा छन्।
घर भत्किएपछि स्थानीय आफन्तका घर र गोठमा बस्न थालेका छन्। सूर्योदय निमावि र शान्ति नमुना प्रावि पहिरोकै कारण अनिश्चितकालका लागि बन्द गरिएका छन्। मानवीय क्षति भने भएको छैन।
अत्यधिक वर्षाले घरभित्रै पानीको मुहान फ्फुट्ने गरेको स्थानीय ज्ञानबहादुर ओलीले वताए। 'मुहान फुट्नाले घरै बग्न थालेका छन्,' उनले भने, 'घर भत्केपछि कति आफन्तका घरतिर लागे, बाँकी गाउँमाथिको चौखावाङ लेकतिर।'
सूर्योदय निमाविका शिक्षक प्रभात चन्दका अनुसार, वर्षाले विद्यालय नै भत्कन थालेपछि बन्द गर्नुपरेको हो। 'खेलमैदान र शौचालय पनि बगाइदियो,' चन्दले भने।
गाउँमा ल्याएको पानीको ड्याम र पाइप वर्षाले बगाएपछि बलेंसीको पानी खान बाध्य भएको स्थानीयले बताए। चिसो गोठमा बस्नुपर्दा गाउँले बिरामी पर्न थालेका छन्। झाडापखाला, ज्वरो र टाइफाइडको समस्या देखिन थालेको पीडितले भने। दैवीप्रकोप समितिको बैठकले राहतको पहल गर्ने निर्णय गरेको बताइएको छ।
Source : Nagariknews
रुकुम पुग्ने पर्यटकलाई राडीपाखी उपहार
फागुन २८, रुकुम (अस)। रुकुम जिल्ला घुम्न आउने पर्यटकलाई स्थानीय महिलाद्वारा तयार गरिएका राडीपाखी उपहार दिन थालिएको छ । जिल्लाको रन्मामैकोटका बासिन्दाले ढोरपाटन शिकार आरक्ष तथा बुकीपाटन घुम्न आउने पर्यटकलाई चिनोका रूपमा राडीपाखी उपहार दिन थालेका हुन् । सरकारले सन् २०११ लाई नेपाल पर्यटन वर्षघोषणा गरेको अवसरमा जिल्ला भ्रमणमा पर्यटकलाई आकर्षित गर्न सो अभियान थालिएको उनीहरूको भनाइ छ ।
जिल्ला सदरमुकाम खलङ्गादेखि ४० कोष पूर्वमा रहेको मैकोट गाविसका बासिन्दाले होम स्टेको समेत व्यवस्था गरी पर्यटन प्रवर्द्धनमा सघाइरहेका छन् । ढोरपाटन शिकार आरक्ष नेपालको एकमात्र शिकार हो । सो आरक्षका मुख्य स्थानहरू दोगाडि, सेरेङखोला तथा सुनदह ब्लक मैकोट गाविसमा पर्छ । सो गाविसका बासिन्दाले पर्यटकलाई पहिलो दिनको खाना पनि निःशुल्क खुवाउने व्यवस्थासमेत गरेका छन् ।
सो गाविसलाई नमूना पर्यटकीय गन्तव्य बनाउनका लागि स्थानीय पर्यटकीय सम्पदा संरक्षण केन्द्र र पुपाल युवा क्लबका सदस्यहरू सक्रिय देखिएका छन् । केन्द्रका सचिव सुरवीन्द्र पुनका अनुसार नेपालको सबैभन्दा दुर्लभ मानिने हिमचितुवा, झारल, थार, रातो बाँदर, नाउरलगायतका वन्यजन्तु हेर्न ढोरपाटन र बुकीपाटनमा पर्यटक आउने गर्छन् । 'हामीले गाउँमा आउने पर्यटकलाई पहिलो दिनको खाना निःशुल्क दिने गरेका छौं, साथै जिल्लाको चिनोस्वरूप राडीपाखी उपहार दिने व्यवस्था पनि गरेका छौं,’ सचिव पुनले अभियानलाई बताए । ऐतिहासिक तथा रमणीय मगर बस्तीहरूमा पर्यटक भित्र्याउन यस्तो व्यवस्था गरिएको पर्यटक प्रचारप्रसार समितिका अध्यक्ष लजिन्द्रबहादुर बुढाले जानकारी दिए । उनका अनुसार मैकोटका युवाहरूले अहिले मुसीकोट-ढोरपाटन-डोल्पा पदमार्ग बनाउन सक्रियता बढाएका छन् ।
'गाउँमा पेल्पा दोभानस्थित तातोपानी, मैकोट गाउँ, बुकीपाटन तथा ढोरपाटनलाई समेटेर पर्यटकीय केन्द्र बनाउन सके कम्तीमा वार्षिक १० हजार पर्यटक भित्र्याउन सकिन्छ,' उनले भने । उनका अनुसार मैकोट गाउँवरपरका २ सय घरमा होम स्टेको व्यवस्था मिलाइएको छ । बुढाले ढोरपाटन र बुकीपाटन क्षेत्रमा वार्षिक १ हजार पर्यटक पुग्ने गरेको पनि बताए । केन्द्रका अध्यक्ष लजिम पुनका अनुसार दुर्लभ वन्यजन्तु र जडीबुटीका लागि प्रसिद्धि कमाएको मैकोट क्षेत्रलाई पर्यटकीय क्षेत्र बनाउन सरकारले विशेष ध्यान दिनुपर्छ । 'पर्यटक भित्र्याउन जति काम भएको छ, त्यो सबै स्थानीयवासीको सक्रियतामा भएको हो', पुनले भने । शिकार क्षेत्रमा आउने ६० प्रतिशत पर्यटक मैकोट क्षेत्रमा आउने गरेको स्थानीय व्यवसायी पूर्णबहादुर बुढाले जानकारी दिए । उनले भने, 'त्यसैले पर्यटकका लागि आकर्षक सुविधा दिन खोजेका छौं ।' उनका अनुसार मैकोट क्षेत्रमा रहेका घरमा एकछाक सादा खानाको सयदेखि ४ सय रुपैयाँसम्म पर्छ भने बस्नका लागि दिनको रू. ५ सय लिने गरिएको छ । स्थानीय वीरभान विकका अनुसार 'स्थानीय मगर संस्कृति, दुर्लभ वन्यजन्तु, बुकीपाटन क्षेत्रका ताल तथा हिमशृङ्खलाका कारण सो क्षेत्र पर्यटकका लागि आकर्षक गन्तव्य हुन सक्छ ।' पेल्मा दोभानमा रहेको तातोपानीमा मात्र दैनिक १ सय आन्तरिक पर्यटक आउने गरेको पनि बिकको भनाइ छ ।
source : Abhiyan
जिल्ला सदरमुकाम खलङ्गादेखि ४० कोष पूर्वमा रहेको मैकोट गाविसका बासिन्दाले होम स्टेको समेत व्यवस्था गरी पर्यटन प्रवर्द्धनमा सघाइरहेका छन् । ढोरपाटन शिकार आरक्ष नेपालको एकमात्र शिकार हो । सो आरक्षका मुख्य स्थानहरू दोगाडि, सेरेङखोला तथा सुनदह ब्लक मैकोट गाविसमा पर्छ । सो गाविसका बासिन्दाले पर्यटकलाई पहिलो दिनको खाना पनि निःशुल्क खुवाउने व्यवस्थासमेत गरेका छन् ।
सो गाविसलाई नमूना पर्यटकीय गन्तव्य बनाउनका लागि स्थानीय पर्यटकीय सम्पदा संरक्षण केन्द्र र पुपाल युवा क्लबका सदस्यहरू सक्रिय देखिएका छन् । केन्द्रका सचिव सुरवीन्द्र पुनका अनुसार नेपालको सबैभन्दा दुर्लभ मानिने हिमचितुवा, झारल, थार, रातो बाँदर, नाउरलगायतका वन्यजन्तु हेर्न ढोरपाटन र बुकीपाटनमा पर्यटक आउने गर्छन् । 'हामीले गाउँमा आउने पर्यटकलाई पहिलो दिनको खाना निःशुल्क दिने गरेका छौं, साथै जिल्लाको चिनोस्वरूप राडीपाखी उपहार दिने व्यवस्था पनि गरेका छौं,’ सचिव पुनले अभियानलाई बताए । ऐतिहासिक तथा रमणीय मगर बस्तीहरूमा पर्यटक भित्र्याउन यस्तो व्यवस्था गरिएको पर्यटक प्रचारप्रसार समितिका अध्यक्ष लजिन्द्रबहादुर बुढाले जानकारी दिए । उनका अनुसार मैकोटका युवाहरूले अहिले मुसीकोट-ढोरपाटन-डोल्पा पदमार्ग बनाउन सक्रियता बढाएका छन् ।
'गाउँमा पेल्पा दोभानस्थित तातोपानी, मैकोट गाउँ, बुकीपाटन तथा ढोरपाटनलाई समेटेर पर्यटकीय केन्द्र बनाउन सके कम्तीमा वार्षिक १० हजार पर्यटक भित्र्याउन सकिन्छ,' उनले भने । उनका अनुसार मैकोट गाउँवरपरका २ सय घरमा होम स्टेको व्यवस्था मिलाइएको छ । बुढाले ढोरपाटन र बुकीपाटन क्षेत्रमा वार्षिक १ हजार पर्यटक पुग्ने गरेको पनि बताए । केन्द्रका अध्यक्ष लजिम पुनका अनुसार दुर्लभ वन्यजन्तु र जडीबुटीका लागि प्रसिद्धि कमाएको मैकोट क्षेत्रलाई पर्यटकीय क्षेत्र बनाउन सरकारले विशेष ध्यान दिनुपर्छ । 'पर्यटक भित्र्याउन जति काम भएको छ, त्यो सबै स्थानीयवासीको सक्रियतामा भएको हो', पुनले भने । शिकार क्षेत्रमा आउने ६० प्रतिशत पर्यटक मैकोट क्षेत्रमा आउने गरेको स्थानीय व्यवसायी पूर्णबहादुर बुढाले जानकारी दिए । उनले भने, 'त्यसैले पर्यटकका लागि आकर्षक सुविधा दिन खोजेका छौं ।' उनका अनुसार मैकोट क्षेत्रमा रहेका घरमा एकछाक सादा खानाको सयदेखि ४ सय रुपैयाँसम्म पर्छ भने बस्नका लागि दिनको रू. ५ सय लिने गरिएको छ । स्थानीय वीरभान विकका अनुसार 'स्थानीय मगर संस्कृति, दुर्लभ वन्यजन्तु, बुकीपाटन क्षेत्रका ताल तथा हिमशृङ्खलाका कारण सो क्षेत्र पर्यटकका लागि आकर्षक गन्तव्य हुन सक्छ ।' पेल्मा दोभानमा रहेको तातोपानीमा मात्र दैनिक १ सय आन्तरिक पर्यटक आउने गरेको पनि बिकको भनाइ छ ।
source : Abhiyan
आफ्नोपनको पुनरागमन
रुकुमको काँक्री गाउँ। खाम मगरहरूको यस बस्तीमा फागुन अन्तिम साता पुग्यो, सञ्चारकर्मी र पर्यटनकर्मीहरूको एक समूह। राजधानीबाट काँक्री पुगेको समूहको स्वागत र बिदाइमा स्थानीयबासीले खाम संस्कृतिको रातो कार्पेट ओछ्याए, त्यसैको माला पहिराए। बिदाइका बेला भालेको डाकोसँगै एक वृद्धले ट्याम्को बजाउँदै गाउँलेलाई एकै ठाउँमा भेला हुन खबर गरे। घन्कन थाल्यो पुरानो पञ्चे बाजा अनि माहोल नै बदलियो। ६० वर्षे श्यामबहादुर विकले स्थानीय लबजमा गाए, पार िवन पखेरीमा स्यालै करायो। बाँचुन्जेल रमाइलो छ, मरे हरायो। दशक लामो सशस्त्र द्वन्द्वले साँचेका बूढाबूढी र केही युवा गीतमा झुम्न थाले। आगन्तुकको स्वागतमा गीत गाएका श्यामबहादुर भन्दै थिए, "यसरी गीत गाएर सँगसँगै नाच्ने धेरै साथीभाइ युद्धका बेला भुक्लुक्कै भए। म पनि मरेर बाँचेको हुँ।"
यसरी खाम मगरहरूको बस्तीमा फेर िपञ्चे बाजा घन्कन थालेको छ। युद्धले थलिएको पश्चिम नेपालको विकट भूगोलका स्थानीय बासिन्दाले सशस्त्र द्वन्द्वका बेला चाडबाडमा समेत आफ्ना बाजा बजाउन पाएका थिएनन्। त्यसबेला न उनीहरूले धित मारेर चल्तीका गीत गाउन पाए, न त सिंगारु, मयुर, भूमे नाचमा कम्मर मर्काएर नाच्न नै। चाडबाडका बेला आफन्त एकै ठाउँमा भेला भएर झाँक्री नृत्यमा रम्नु त सपना नै थियो। तर, अहिले त्यो विरक्त अवस्था फेरएिको छ। रुकुमका खाम मगरहरू फेर िआपना रैथाने बाजा, नाच र लोकलयमा रम्न थालेका छन्।
दशक लामो द्वन्द्वमा बाँचेकाहरू अहिले खाम बस्तीको लोपोन्मुख मौलिक सभ्यता ब्यूँताउन लागिपरेका छन्। काँक्रीका स्थानीय संस्कृतिकर्मी नरबहादुर बुढा विगत सुनाउँदै भन्छन्, "त्यसबेला मरे/बाँचेको पनि पत्तै हुँदैनथ्यो। बितेको दशकमा भाइ, भतिजा, छोरी, बुहारी मारएिका र बेपत्ता बनाइएका खबरले आँखाका परेली कहिल्यै सुक्न पाएनन्। अनि, कसरी भूमे गीत गाउनु, कुन खुसीयालीमा मयुर नाचमा कम्मर मर्काउनू।"
कहालीलाग्दो विगत भुलेर खामबासीहरू आफ्नो परम्परा र युद्धसँग जोडिएका कहालीलाग्दा अनुभूति जगेर्नामा हातेमालो गर्दैछन्। यही अभियानमा सक्रिय स्थानीय संस्था गतिशील युवा समाज नेपालका अध्यक्ष सुबोधराज शेर्पाली भन्छन्, "यी दुवैलाई सँगसँगै अगाडि बढाइएन भने भावी पुस्ताले हामीलाई माफी दिने छैनन्।"
मध्यपश्चिमको पहाडी भूक्षेत्रमा रहेको खाम संस्कृति एकदमै भिन्न छ। दशक लामो सशस्त्र द्वन्द्वले उनीहरूको अनौठो चालचलनलाई बाहिरी दुनियाँमा फैलन दिएन। न त सहरयिाले खाम संस्कृतिका बारेमा जान्न र बुझ्न चासो देखाए। खाम बस्तीका बासिन्दालाई युद्धसँग जोडेर मात्र हेरयिो। यस बस्तीको पहिचानमा नजानिँदो पाराले माओवादी विद्रोह जोडिन पुग्यो। समाजले अस्ितत्वको छुट्टै मान्यता पायो। फलस्वरूप यहाँ सांस्कृतिक पालुवा मौलाउनै पाएन।
आगन्तुकहरूको स्वागत कार्यक्रममा सहभागी हुन आइपुगेका थिए, पञ्चायतकाल प्रधानपञ्च नरबहादुर बुढा। उनले भूमे नाच हेरे। भन्दै थिए, "बाँचेका भए मेरा छोरा, बुहारी पनि आज यसरी नै नाच्दा हुन्।" बुढाका अनुसार, उनका छोरा सत्यनारायणले गाउँकी भागपुरा बुढासँगै प्रेम विवाह गरेका थिए। २०५५ माघमा दुवै जना भारततर्फ लागे। ०५६ कात्तिकमा र्फकंदा रुकुमको चुनबाङ जंगलमा सुरक्षाफौजद्वारा छोरासहित गर्भवती बुहारीको हत्या भयो। भन्छन्, "दाइको हत्यापछि डराएर सानो छोरा रक्षा माओवादीमा लाग्यो। हाम्रो परविार छिन्नभिन्न भयो। अनि, कुन खुसीले गाउने, कुन हर्षमा नाच्ने?"
द्वन्द्वको त्रास हटेपछि युवा पुस्ता पुराना संस्कृतिमा रम्दै मायाप्रीतिका कुरा गर्न थालेको छ। पहिलेजस्तै प्रेम विवाहको प्रचलन झांगिएको छ। यस विकट गाउँमा धेरैले मागी-विवाह गर्न छोडे। पहिला मागी-विवाह गरेकी धनकुमारी विक अहिले प्रेम-विवाह गरेपछि निकै खुसी भएकी छन्। छोराले प्रेम विवाह गरेकामा जोखी बिकको अनुहार पनि कम्ती उज्यालो छैन। लीलावीर बुढा, ७८, पनि उज्यालो जीवन जिउनका लागि भावी पुस्तालाई प्रेम-विवाह गर्न सल्लाह दिन्छन्। भन्छन्, "करकापमा परेर होइन, मनले खाएर विवाह गर। त्यसैमा राम्रो होला।" शान्ति छाएकामा खुसी लीलावीर भन्छन्, "युद्धले झन्डै हाम्रो यस्तो रमाइलो संस्कृति हरेको।"
खाम संस्कृति जोगाउन अब ढिला हुन लागेको ठहर छ स्थानीयहरूको। आफ्नै पहलमा उनीहरू जिल्लाकै ठूलो खाम संग्रहालय बनाउने सुरसार गर्दैछन्। यसको भवन निर्माण भइसकेको छ। केही समयमै उनीहरूले त्यस संग्रहालयलाई खाम बस्तीको परम्परा, जीवनशैली, पहिरन, भाँडाकुँडा, आफ्नै गाउँठाउँमा हातैले उत्पादन गरेका सामान, बाजागाजालगायतका सामानहरू भरभिराउ पार्नेछन्। "आगन्तुकहरू संग्रहालय पस्दा खाम संस्कृतिबारे बुझ्न सकून् भन्ने हाम्रो चाहना हो," स्थानीय वीरता बुढा बताउँछन्।
संग्रहालय निर्माणाधीन गुरल्िला पदमार्गको छेवैमा निर्माण गरएिको छ। यस पदमार्गमा हिँडेकाले सजिलै खाम सभ्यता जान्न र बुझ्न पाउन् भनेर संग्रहालयको निर्माण गरएिको स्थानीय पृथ्बीबहादुर बुढामगर बताउँछन्। द्वन्द्वका बेला माओवादी गुरल्िलाहरूले हिँड्ने गोरेटो बाटोलाई गुरल्िला पदमार्ग नामकरण गरी पर्यटक आकषिर्त गर्ने योजना छ।
खाम संस्कृति अध्ययन तथा अवलोकन गर्न रुकुम जान चाहने स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकलाई विद्रोहका बेला माओवादी गुरल्िला हिँड्ने बाटोबाट हिँडाएर खाम बस्तीमा पुर्याउने अभियान चलाइएको छ। यसो गर्दा बाहिरयिाले यी बाटा कसरी स्थापित भएका हुन् भन्ने पनि जान्ने मौका पाउनेछन् भन्ने बुझाइ छ, एकीकृत नेकपा माओवादीको भातृ संगठन वाईसीएलका अध्यक्ष गणेशमान पुनको। खाम संस्कृतिमा हुर्किएका र यसैमा रम्ने सयौँ स्थानीय युद्धका बेला यही पदमार्गमा मारएिका थिए।
गुरल्िला पदमार्गमा हिँड्ने पर्यटकले अन्तको भन्दा नयाँ अनुभव गर्न पाउँनेछन्। पदयात्रीले चाहेमा स्थानीयले माओवादी द्वन्द्वमा सहभागी भएकाहरूलाई नै पथप्रदर्शक -टे्रकिङ् गाइड)का रूपमा खटाउनेे प्रबन्ध मिलाउन थालेका छन्। ती पथप्रदर्शकले आगन्तुकलाई स्थानीय सभ्यता, संस्कृति र यसलाई माओवादी विद्रोहले पारेको प्रभाव आदिका बारेमा बताउने छन्। यस्ता पथप्रदर्शकलाई अब छिट्टै व्यावसायिक तालिमसमेत दिइनेछ।
रुकुम र सल्यानको सिमानामा रहेको खौलानजिकैका झनखानी डाँडादेखि खारा, रुघा, काँक्री, तकसेरा हुँदै रुकुम र बाग्लुङ जिल्लाको भूगोलमा फैलिएको ढोरपाटन सिकार आरक्षणसम्म मात्रै होइन, म्याग्दीको बेनी र बाग्लुङकै बोबाङसम्म पुग्नेछ, पदमार्ग। रुकुम पर्यटन परष्िाद्का सदस्य तथा खाम सभ्यताका जानकार लक्ष्मीप्रसाद पुन भन्छन्, "पछिल्लो समयमा विदेशीहरूले खाम सभ्यता र संस्कृतिको अध्ययन/अनुसन्धानका बारेमा निकै चासो देखाउन थालेका छन्।" उनका अनुसार, आधा दर्जनभन्दा बढी विदेशीले त द्वन्द्वसँग जोडिएको खाम संस्कृतिका बारेमा अनुसन्धान गरसिके।
विसं ००९ देखि नै रुकुमका खाम मगरहरू कुनै न कुनै विद्रोहमा सहभागी हुँदै आएका छन्। त्यसैले उनीहरूको संस्कृति देशमा चलेका विभिन्नखाले युद्धसँग पनि जोडिएको छ। तर पनि उनीहरूले आपनो संस्कृतिलाई सबैखाले विद्रोहभन्दा माथि राखेका छन्। यसैको परण्िााम हुनसक्छ, दशक लामो रक्तपातले पनि उनीहरूको संस्कृति र परम्परामोह मेट्न नसकेको।
source : Kantipur/ Nepal
प्रदीप पोखरेल/खलंगा
यसरी खाम मगरहरूको बस्तीमा फेर िपञ्चे बाजा घन्कन थालेको छ। युद्धले थलिएको पश्चिम नेपालको विकट भूगोलका स्थानीय बासिन्दाले सशस्त्र द्वन्द्वका बेला चाडबाडमा समेत आफ्ना बाजा बजाउन पाएका थिएनन्। त्यसबेला न उनीहरूले धित मारेर चल्तीका गीत गाउन पाए, न त सिंगारु, मयुर, भूमे नाचमा कम्मर मर्काएर नाच्न नै। चाडबाडका बेला आफन्त एकै ठाउँमा भेला भएर झाँक्री नृत्यमा रम्नु त सपना नै थियो। तर, अहिले त्यो विरक्त अवस्था फेरएिको छ। रुकुमका खाम मगरहरू फेर िआपना रैथाने बाजा, नाच र लोकलयमा रम्न थालेका छन्।
दशक लामो द्वन्द्वमा बाँचेकाहरू अहिले खाम बस्तीको लोपोन्मुख मौलिक सभ्यता ब्यूँताउन लागिपरेका छन्। काँक्रीका स्थानीय संस्कृतिकर्मी नरबहादुर बुढा विगत सुनाउँदै भन्छन्, "त्यसबेला मरे/बाँचेको पनि पत्तै हुँदैनथ्यो। बितेको दशकमा भाइ, भतिजा, छोरी, बुहारी मारएिका र बेपत्ता बनाइएका खबरले आँखाका परेली कहिल्यै सुक्न पाएनन्। अनि, कसरी भूमे गीत गाउनु, कुन खुसीयालीमा मयुर नाचमा कम्मर मर्काउनू।"
कहालीलाग्दो विगत भुलेर खामबासीहरू आफ्नो परम्परा र युद्धसँग जोडिएका कहालीलाग्दा अनुभूति जगेर्नामा हातेमालो गर्दैछन्। यही अभियानमा सक्रिय स्थानीय संस्था गतिशील युवा समाज नेपालका अध्यक्ष सुबोधराज शेर्पाली भन्छन्, "यी दुवैलाई सँगसँगै अगाडि बढाइएन भने भावी पुस्ताले हामीलाई माफी दिने छैनन्।"
मध्यपश्चिमको पहाडी भूक्षेत्रमा रहेको खाम संस्कृति एकदमै भिन्न छ। दशक लामो सशस्त्र द्वन्द्वले उनीहरूको अनौठो चालचलनलाई बाहिरी दुनियाँमा फैलन दिएन। न त सहरयिाले खाम संस्कृतिका बारेमा जान्न र बुझ्न चासो देखाए। खाम बस्तीका बासिन्दालाई युद्धसँग जोडेर मात्र हेरयिो। यस बस्तीको पहिचानमा नजानिँदो पाराले माओवादी विद्रोह जोडिन पुग्यो। समाजले अस्ितत्वको छुट्टै मान्यता पायो। फलस्वरूप यहाँ सांस्कृतिक पालुवा मौलाउनै पाएन।
आगन्तुकहरूको स्वागत कार्यक्रममा सहभागी हुन आइपुगेका थिए, पञ्चायतकाल प्रधानपञ्च नरबहादुर बुढा। उनले भूमे नाच हेरे। भन्दै थिए, "बाँचेका भए मेरा छोरा, बुहारी पनि आज यसरी नै नाच्दा हुन्।" बुढाका अनुसार, उनका छोरा सत्यनारायणले गाउँकी भागपुरा बुढासँगै प्रेम विवाह गरेका थिए। २०५५ माघमा दुवै जना भारततर्फ लागे। ०५६ कात्तिकमा र्फकंदा रुकुमको चुनबाङ जंगलमा सुरक्षाफौजद्वारा छोरासहित गर्भवती बुहारीको हत्या भयो। भन्छन्, "दाइको हत्यापछि डराएर सानो छोरा रक्षा माओवादीमा लाग्यो। हाम्रो परविार छिन्नभिन्न भयो। अनि, कुन खुसीले गाउने, कुन हर्षमा नाच्ने?"
द्वन्द्वको त्रास हटेपछि युवा पुस्ता पुराना संस्कृतिमा रम्दै मायाप्रीतिका कुरा गर्न थालेको छ। पहिलेजस्तै प्रेम विवाहको प्रचलन झांगिएको छ। यस विकट गाउँमा धेरैले मागी-विवाह गर्न छोडे। पहिला मागी-विवाह गरेकी धनकुमारी विक अहिले प्रेम-विवाह गरेपछि निकै खुसी भएकी छन्। छोराले प्रेम विवाह गरेकामा जोखी बिकको अनुहार पनि कम्ती उज्यालो छैन। लीलावीर बुढा, ७८, पनि उज्यालो जीवन जिउनका लागि भावी पुस्तालाई प्रेम-विवाह गर्न सल्लाह दिन्छन्। भन्छन्, "करकापमा परेर होइन, मनले खाएर विवाह गर। त्यसैमा राम्रो होला।" शान्ति छाएकामा खुसी लीलावीर भन्छन्, "युद्धले झन्डै हाम्रो यस्तो रमाइलो संस्कृति हरेको।"
खाम संस्कृति जोगाउन अब ढिला हुन लागेको ठहर छ स्थानीयहरूको। आफ्नै पहलमा उनीहरू जिल्लाकै ठूलो खाम संग्रहालय बनाउने सुरसार गर्दैछन्। यसको भवन निर्माण भइसकेको छ। केही समयमै उनीहरूले त्यस संग्रहालयलाई खाम बस्तीको परम्परा, जीवनशैली, पहिरन, भाँडाकुँडा, आफ्नै गाउँठाउँमा हातैले उत्पादन गरेका सामान, बाजागाजालगायतका सामानहरू भरभिराउ पार्नेछन्। "आगन्तुकहरू संग्रहालय पस्दा खाम संस्कृतिबारे बुझ्न सकून् भन्ने हाम्रो चाहना हो," स्थानीय वीरता बुढा बताउँछन्।
संग्रहालय निर्माणाधीन गुरल्िला पदमार्गको छेवैमा निर्माण गरएिको छ। यस पदमार्गमा हिँडेकाले सजिलै खाम सभ्यता जान्न र बुझ्न पाउन् भनेर संग्रहालयको निर्माण गरएिको स्थानीय पृथ्बीबहादुर बुढामगर बताउँछन्। द्वन्द्वका बेला माओवादी गुरल्िलाहरूले हिँड्ने गोरेटो बाटोलाई गुरल्िला पदमार्ग नामकरण गरी पर्यटक आकषिर्त गर्ने योजना छ।
खाम संस्कृति अध्ययन तथा अवलोकन गर्न रुकुम जान चाहने स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकलाई विद्रोहका बेला माओवादी गुरल्िला हिँड्ने बाटोबाट हिँडाएर खाम बस्तीमा पुर्याउने अभियान चलाइएको छ। यसो गर्दा बाहिरयिाले यी बाटा कसरी स्थापित भएका हुन् भन्ने पनि जान्ने मौका पाउनेछन् भन्ने बुझाइ छ, एकीकृत नेकपा माओवादीको भातृ संगठन वाईसीएलका अध्यक्ष गणेशमान पुनको। खाम संस्कृतिमा हुर्किएका र यसैमा रम्ने सयौँ स्थानीय युद्धका बेला यही पदमार्गमा मारएिका थिए।
गुरल्िला पदमार्गमा हिँड्ने पर्यटकले अन्तको भन्दा नयाँ अनुभव गर्न पाउँनेछन्। पदयात्रीले चाहेमा स्थानीयले माओवादी द्वन्द्वमा सहभागी भएकाहरूलाई नै पथप्रदर्शक -टे्रकिङ् गाइड)का रूपमा खटाउनेे प्रबन्ध मिलाउन थालेका छन्। ती पथप्रदर्शकले आगन्तुकलाई स्थानीय सभ्यता, संस्कृति र यसलाई माओवादी विद्रोहले पारेको प्रभाव आदिका बारेमा बताउने छन्। यस्ता पथप्रदर्शकलाई अब छिट्टै व्यावसायिक तालिमसमेत दिइनेछ।
रुकुम र सल्यानको सिमानामा रहेको खौलानजिकैका झनखानी डाँडादेखि खारा, रुघा, काँक्री, तकसेरा हुँदै रुकुम र बाग्लुङ जिल्लाको भूगोलमा फैलिएको ढोरपाटन सिकार आरक्षणसम्म मात्रै होइन, म्याग्दीको बेनी र बाग्लुङकै बोबाङसम्म पुग्नेछ, पदमार्ग। रुकुम पर्यटन परष्िाद्का सदस्य तथा खाम सभ्यताका जानकार लक्ष्मीप्रसाद पुन भन्छन्, "पछिल्लो समयमा विदेशीहरूले खाम सभ्यता र संस्कृतिको अध्ययन/अनुसन्धानका बारेमा निकै चासो देखाउन थालेका छन्।" उनका अनुसार, आधा दर्जनभन्दा बढी विदेशीले त द्वन्द्वसँग जोडिएको खाम संस्कृतिका बारेमा अनुसन्धान गरसिके।
विसं ००९ देखि नै रुकुमका खाम मगरहरू कुनै न कुनै विद्रोहमा सहभागी हुँदै आएका छन्। त्यसैले उनीहरूको संस्कृति देशमा चलेका विभिन्नखाले युद्धसँग पनि जोडिएको छ। तर पनि उनीहरूले आपनो संस्कृतिलाई सबैखाले विद्रोहभन्दा माथि राखेका छन्। यसैको परण्िााम हुनसक्छ, दशक लामो रक्तपातले पनि उनीहरूको संस्कृति र परम्परामोह मेट्न नसकेको।
source : Kantipur/ Nepal
प्रदीप पोखरेल/खलंगा
पर्यटनको प्रचार प्रसारको लागि आएको रकम दुरुपयोग
पर्यटन वर्ष २०११ लाई सफल बनाउन प्रचार प्रसारको लागि नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ जिल्ला समन्वय समिति रुकुमको नाममा प्राप्त भएको एक लाख रकमको दुरुपयोग भएको छ । रुकुमका पर्यटकिय क्षेत्रहरुको पहिचान गरि फोटोहरु सहितको होडिङ बोर्ड निर्माण गर्नुका साथै अन्य प्रचार प्रसारको काममा आएको बजेटलाई होटल तालिम, पर्यटन पैदल यात्रा लगायतका कामहरु गर्ने बैठकले निर्णय गरेपनि गुपचुपमै रकम सकिएको छ ।
नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ जिल्ला समन्वय समितिले जिल्ला विकास समितिलाई ४० हजार, उद्योग वाणिज्य संघ रुकुम लाई ३० हजार रुपैंया दिई कामको प्रतिवेदन बुझाउन बजेट दिएको भएपनि तर हाल सम्म कुनै पनि कामको प्रतिवेदन नआएको नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ जिल्ला समन्वय समिति रुकुमका सदस्य सचिव तथा सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारीले जानकारी दिए । उनले कामको प्रगति के भएको हो आफुले छिट्टै जानकारी लिने पनि बताए । हाल सम्म गरिएका कामहरुमा पैदल यात्रा गर्ने भनिए पनि केही महिना अगाडि जिल्लाका प्रमुखहरु रुकुमकोटको कमल ताल र देउराली गुफामा गाडी बाट पुगेर फर्किएको पर्यटन पत्रकार समुह रुकुमका अध्यक्ष महेश के.सी ले बताए । जिल्लाका स्यार्पुताल, कमल ताल, सिस्ने हिमाल लगायतका रुकुमका पर्यटकिय क्षेत्रहरुमा भने पर्यटन विकासको लागि कुनै प्रचार प्रसारका कामहरु गरिएका छैनन ।
जिल्ला विकास समिति रुकुम परिसमा पाँच वटा फोटाहरु झुन्डाएर बजेट पचाउने काम भएको स्थानियहरुको गुनासो छ । जिल्ला विकास समितिका कर्मचारी र उद्योग वाणिज्य संघ का केही पदाधिकारीहरु मिलेर रकम गोप्य रुपमा खाने तयारी गरेको स्रोतले बताएको छ । यसैगरी गत वर्ष स्यार्पु पर्यटन महोत्सव मनाउँदा आएको आय व्यय जनतालाई स्पष्ट नखुलाएको भन्दै स्थानियहरु आक्रोशित भएका छन् । स्यार्पु पर्यटन महोत्सवका समयमा पत्रकारहरुलाई इमेल र इन्टरनेटको सुविधा दिइएको भनेर बिल तथा प्रतिवेदन प्रस्तुत गरिएपनि आफुहरुलाई कुनै पनि इमेल इन्टरनेटको सुविधा नदिइएको पर्यटन पत्रकार समुहका अध्यक्ष के.सीले बताए ।
Posted on: 2011-07-28
रुकुम, १२ साउन (ओएनएस)
नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ जिल्ला समन्वय समितिले जिल्ला विकास समितिलाई ४० हजार, उद्योग वाणिज्य संघ रुकुम लाई ३० हजार रुपैंया दिई कामको प्रतिवेदन बुझाउन बजेट दिएको भएपनि तर हाल सम्म कुनै पनि कामको प्रतिवेदन नआएको नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ जिल्ला समन्वय समिति रुकुमका सदस्य सचिव तथा सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारीले जानकारी दिए । उनले कामको प्रगति के भएको हो आफुले छिट्टै जानकारी लिने पनि बताए । हाल सम्म गरिएका कामहरुमा पैदल यात्रा गर्ने भनिए पनि केही महिना अगाडि जिल्लाका प्रमुखहरु रुकुमकोटको कमल ताल र देउराली गुफामा गाडी बाट पुगेर फर्किएको पर्यटन पत्रकार समुह रुकुमका अध्यक्ष महेश के.सी ले बताए । जिल्लाका स्यार्पुताल, कमल ताल, सिस्ने हिमाल लगायतका रुकुमका पर्यटकिय क्षेत्रहरुमा भने पर्यटन विकासको लागि कुनै प्रचार प्रसारका कामहरु गरिएका छैनन ।
जिल्ला विकास समिति रुकुम परिसमा पाँच वटा फोटाहरु झुन्डाएर बजेट पचाउने काम भएको स्थानियहरुको गुनासो छ । जिल्ला विकास समितिका कर्मचारी र उद्योग वाणिज्य संघ का केही पदाधिकारीहरु मिलेर रकम गोप्य रुपमा खाने तयारी गरेको स्रोतले बताएको छ । यसैगरी गत वर्ष स्यार्पु पर्यटन महोत्सव मनाउँदा आएको आय व्यय जनतालाई स्पष्ट नखुलाएको भन्दै स्थानियहरु आक्रोशित भएका छन् । स्यार्पु पर्यटन महोत्सवका समयमा पत्रकारहरुलाई इमेल र इन्टरनेटको सुविधा दिइएको भनेर बिल तथा प्रतिवेदन प्रस्तुत गरिएपनि आफुहरुलाई कुनै पनि इमेल इन्टरनेटको सुविधा नदिइएको पर्यटन पत्रकार समुहका अध्यक्ष के.सीले बताए ।
Posted on: 2011-07-28
रुकुम, १२ साउन (ओएनएस)
Subscribe to:
Posts (Atom)
