रुकुममा कलेज बनाउन युरोपमा जुटे नेपाली, १२,५०९ युरो आर्थिक सहयोग

शिक्षाको उज्यालो सबैमा छर्न सक्यौ भने अनि मात्र देश बन्छ, भन्ने कुरालाई आत्मसात गर्दै रुकुम जिल्लाको बिकट ठाउ तक सेरा गा।वि।स।मा उ।मा।वि।प्लस टू कलेज संचालनको लागि बेल्जियममा नेपाली जुटेका छन ।
आर्थिक सहयोग समिति काठमाण्डौले पहल गरी विश्व मगर संघ बेल्जियमलाई आर्थिक सहयोग रसिद पठाइ सहयोगको आग्रह गरेकोमा विश्व मगर संघ बेल्जियमले हातेमालो गर्दै बेल्जियममा वसोवास गर्दै आएका समाजसेबी तथा शिक्षाप्रेमी महानुभावहरुले तामापत्रमा नाम नामाकरण र कदरपत्र प्राप्त गर्ने गरी ५० युरो देखि १९९९ युरोसम्म सहयोग गर्ने सहयोगी हातहरु र मनहरुको समर्थनमा आर्थिक जुटाएको छ ।
सोहि सहयोगी हात र मनहरु लिएर सहयोग गर्ने महानुभावहरुमा रुकुम तक सेरा १ का मार्के मगर १७७९ युरो, रुकुम तक सेरा ८ का बिक्रम बुढा मगर १५७५ युरो, रुकुम तक सेरा ४ का सुर्य ब.गुरुङ १५५५ युरो, रुकुम तक सेरा ४ का बिरमान बुढा मगर १५१९ युरो, रुकुम तक सेरा २ का धर्मसुर बुढा मगर ४०० युरो, रुकुम तक सेरा ७ का बसन्त बुढा मगर ४०० युरो, रुकुम तक सेरा १ का राम कु.बुढा मगर ३०० युरो, रुकुम तक सेरा १ का सतमान पुन मगर ३०० युरो, सोलुखुम्बू बेनी १ को पेम्बा गेल्बू शेर्पा २२५ युरो, नेपाली लोकतान्त्रिक मन्च बेल्जियम १०१ युरो, रोल्पा थवाङ ९ का राज कु.रोका मगर १०० युरो, स्याङजा ठूलाडी ७ की कमला थापा मगर १०० युरो, काभ्रे देवभुमी बालुवा ८ का दामोदर प्र.आचार्य ६५ युरो, कास्की पोखरा सिल्दुजुरे ६ की हिरा देबी गुरुङ ६० युरो, बाग्लुङ ८ को श्रीप्रसाद सापकोटा ५५ युरो, रोल्पा जेल्वाङ २ का श्याम बुढा मगर ५२ युरो, बाग्लुङ १० का रेशम ब.क्षेत्री ५१ युरो, कास्की पोखरा घारीपाटन १७ का प्रबिन गौचन ५१ युरो, रामेछाप गुम्देल ४ का सोनाम शेर्पा ५१ युरो, चितवन भरतपुर ५ का टेक नारायण सापकोटा ५१ युरो, अर्घाखाची धारापानी २ का टोइना ब.आले मगर ५१ युरो, ललितपुर थसिखेल ५ का तारा शाक्य ५१ युरो, नवलपरासी गैडाकोट ५ को राम ब.पुन मगर ५१ युरो, गोरखा आरुपोखरी ३ का प्रेम ब.गुरुङ ५१ युरो, बाग्लुङ रायडाडा ५ को राम ब.थापा मगर ५१ युरो, गोरखा सिम्ले १ को टीका राम पन्त ५१ युरो, म्याग्दी बाबीया चौर ४ का कृष्ण सुनार ५१ युरो, म्याग्दी रत्ने चौर ६ का दिल ब.आले मगर ५१ युरो, सोलुखुम्बू नेचा बतासे ९ का शेर ब.राइ ५१ युरो, म्याग्दी चिमखोला ८ का साजन पुन मगर ५१ युरो, तेह्रथुम मोराहाङ ८ का कमल भारती ५१ युरो, बाग्लुङ दमेक ४ का गोपाल सापकोटा ५१ युरो, कन्चनपुर महेन्द्रनगर ४ का धन राज मगर ५१ युरो, मकवानपुर हेटौडा ७ का सहदेव गौतम ५१ युरो, बाग्लुङ बुर्तिबाङ १ का आकाश थापा मगर ५१ युरो, बाग्लुङ अमरभुमी ५ का दल ब.देनी पुन मगर ५० युरो, कास्की सिकलेस ५ को गम ब.लाही गुरुङ ५१ युरो, काठमाण्डौ गैरीगाउ स्वयम्भूका दोर्जे गुरुङ ५० युरो, म्याग्दी घार १ की नर कुमारी बुदुजा मगर ५० युरो, मकवानपुर मनहरी ३ का निजाम दिन मिया ५० युरो, म्याग्दी मराङजा ४ का महोन रोका मगर ५० युरो, कास्की पोखरा १० का ज्ञान पुन मगर ५० युरो, लम्जुङ भुल्भुले ५ को टंक प्र.गुरुङ ५० युरो, पर्बत देबिस्थान ६ का अर्जुन कु.श्रेष्ठ ५० युरो, बाग्लुङ बोहोरा गाउ ९ का कासी राम पौडेल ५० युरो र बाग्लुङ मल्म ३ का गंगाधर गौतम ५० युरो गरी ४६ जनाबाट १०,३७७ युरो, १ देखि २५ युरोसम्म सहयोग गर्नुहुने २६१ जना चन्दा दाताहरुबाट २१३२ युरो, गरी जम्मा १२,५०९।–युरो ठूलो धनरासी संकलन गरिएको छ ।
त्यस क्षेत्रका बालबालीकाहरु अन्धकारबाट मुक्त भै उज्यालो ज्ञानको ज्योती देख्न पाउने छन भन्ने उपेक्षाका साथै सो रकम उ।मा।बि।का नाममा लघु जलबिधुत र वारलेस इन्टरनेट जस्ता सुविधाहरुमा सबैको पहुँच पुर्याउन लगानी गरी त्यसबाट आयको मुनाफाले विद्यालयलाइ सधै निरन्तरता दिओस भन्ने सल्लाह र सुझाब सहित आर्थिक सहयोग समितिलाइ रकम हस्तान्तरण गर्ने भएको छ ।
स्मरण रहोस २००१ स्थापना कालदेखि विश्व मगर संघ बेल्जियमले सामाजिक कार्य र मानव सेवाको लागि सदैब सहयोग गर्दै आएको छ ।

रुकुम जिल्लामा दैनिक एक करोड विप्रेषण

१२ कात्तिक, रुकुम । वैदेशिक रोजगार दर उच्च रहेको रुकुम जिल्लामा दैनिक एक करोड रुपिया भन्दा बढी विप्रेषण भित्रिने गरेको छ । जिल्लाको सदरमुकाम मुसिकोट खलङ्गामा रहेका एकदर्जन मनि ट्रान्सफर कार्यालयहरू मार्फत दैनिक एक करोड भन्दा बढी विप्रेषण जिल्लामा भित्रिने गरेको हो ।
विसं २०६२ देखि सञ्चालनमा आएको वेस्टर्न यूनियन मनी ट्रान्सफरको रुकुम शाखाबाट मात्र दैनिक पन्ध्र लाख बराबरको रेमिटेन्स जिल्लामा भित्रिने गरेको छ ।
शाखाका प्रबन्धक भिउमान घर्तीका अनुसार साउदी अरेबिया, दुबई, मलेसिया, कतारबाट धेरैजसो विप्रेषण आउने गरेको छ ।
इन्टरनेसनल मनी एक्स्चेन्ज (आइएमई) रुकुमका प्रबन्धक पूर्णबहादुर ओलीका अनुसार मलेसिया, कतारलगायतका देशबाट पनि दैनिक बीस लाखसम्मको विप्रेषण भित्रिने गरेको छ । सदरमुकाम मुसिकोटमै रहेको प्रभू मनी ट्रान्सफर र सिटी एक्सप्रेसले पनि दैनिक लाखौँको कारोबार गर्ने गरेका छन् ।
रुकुमेलीहरू ठूलो सङ्ख्यामा विदेश गएकाले पनि उनीहरूको कमाइबाट दैनिकजसो लाखौँको रकम जिल्लामा भित्रिने गरेको हो । विदेशिएका आफन्तहरू पनि आˆनै जिल्लाबाट छिटो छरितोरूपमा पैसा पाउने भएकाले मनी ट्रान्सफरहरूप्रति आकषिर्त भएको वेस्टर्न यूनियन मनी ट्रान्सफरका शाखा प्रबन्धक भिउमान घर्तीले बताउनुभयो ।
आइएमई रुकुमका शाखा प्रबन्धक पूर्णबहादुर ओलीका अनुसार जिल्लामा आउने रकमभन्दा बाहिर पठाउने रकम कम रहेको छ ।
जिल्ला प्रशासन कार्यालयले रुकुम जिल्लाका करिब पचास हजार युवा युवती वैदेशिक रोजगारीमा रहेको जनाएको छ । जिल्लामा विप्रेषण रकम बढ्दै गएकाले नयाँ मनी ट्रान्सफरहरू पनि थपिँदै गएका हुन् ।

स्यार्पु चिनाउने प्रयास

माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वताका रुकुमको नाम सुन्दै राजधानीवासीको ज्यान सिरिंग हुन्थ्यो । जीवनका कुनै कालखण्डमा त्यहाँ जान नपरोस् भनेर धेरैले प्रार्थना पनि गर्थे उतिबेला । १० वर्षे सशस्त्र युद्धको उद्गम मानिने मध्यपश्चिमाञ्चलको त्यही रुकुम अहिले पर्यटकीय गन्तव्य बन्न हरतरह प्रयास गर्दैछ ।
भौगोलिकरुपमा विकट, आर्थिकरुपमा विपन्न तर प्राकृतिकरुपमा अनुपम र लोभलाग्दो यो जिल्लाका कैयौं स्थानले धेरैलाई मोहित पार्ने क्षमता राख्छन् । त्यसैले हुनसक्छ– यतिखेर सिंगो रुकुम पर्यटक तान्ने हरसम्भव तरिका अपनाउँदैछ । स्यार्पुताल, कमल दह, पुथा हिमाल, सामझाङ हिमचुली, सिस्ने हिमाल, तातोपानी मूललगायत दर्जनौं प्राकृतिक छटाले भरिपूर्ण ठाउँलाई विश्वभर चिनाउन रुकुमेलीलाई भ्याइनभ्याइ छ । धेरैले बिर्सिए पनि यो अद्यापि ५२ पोखरी ५३ तालको धनी छ ।
नेपाललाई ‘पर्यटन हब’ बनाउन केन्द्रीयस्तरबाट पर्यटन वर्ष २०११ को तयारी चरमचुलीमा रहँदा यहाँका जनताले ऐतिहासिक स्यार्पुतालको नामबाट महोत्सव आयोजना गर्दैछन् । जिल्ला सदरमुकाम मुसिकोट खलंगाबाट उत्तरमा पर्ने स्यार्पुताल समुद्री सतहदेखि १३ सय २५ फिट उचाइमा छ । २.६ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यो तालको कञ्चन जलाशय, उत्तरी पहाडबाट बग्ने सुन्दर झरना र खोलाको अवलोकन गर्न सकिन्छ ।
‘स्यार्पुताल महोत्सव’मा २ हजार ११ वटा राष्ट्रिय झन्डा फहराइने भएको छ । पर्यटन वर्ष सफलताको शुभेच्छासहित तालवरिपरि रहेको चक्रपथ गोरेटोमा महोत्वसका सहभागी विद्यार्थी, शिक्षक, खेलाडी, कलाकारसमेत २ हजार ११ जनाले मार्च गरी झन्डा फहराउनेछन् । विश्व पर्यटन दिवसको अवसर पारी असोज ११ देखि १५ गतेसम्म चल्ने महोत्सवका लागि ६३ लाख रुपैयाँ खर्च गरिँदैछ ।
सदरमुकामबाट स्यार्पुताल पुग्न साढे २ घण्टाको पैदलयात्रा गर्नुपर्छ । यात्राका क्रममा सानोभेरीलाई संगी मान्दै तिरैतिर हिँड्दा कम्ती आनन्द हुँदैन । सानोभेरीको किनारामा रहेका राउखेत, छिनखेतजस्ता उर्वर भूमिमा लगाइएका धानबालीको बीच बाटो हुँदै उकालिँदा झन्डै हिमाली पाटन पुगेको भान हुन्छ । र, छेउमै देखिने दहीखोलाको रौनक पनि उस्तै छ । तालको पानी भूमिगतरुपमा बगेर बाह्रमासे दहीजस्तै सेतो देखिने भएकाले यसलाई दहीखोलाको उपमा दिइएको छ । स्यार्पुताल पुग्दासम्मै यसको रौनक मनभरि सँगाल्न सकिन्छ ।
स्यार्पुतालबाट ४५ मिनेट पैदलयात्रा गरेपछि उत्तरतिरका सिमैछरी र कोप्रा झरना तथा जलाधार क्षेत्र पुगिन्छ । उराठलाग्दा पहरा, माछा, हाँस, जलेवा, सर्प आकारको विशाल पहरा र बासताछे सजिलै देखिन्छ यहाँबाट ।
वर्षात्का कारण हिजोआज गाडी बन्द भए पनि महोत्सवका लागि सदरमुकामबाट जिप र ट्र्याक्टर चलाइने महोत्सव मूल आयोजक समितिका संयोजक चन्द्रबहादुर केसीले बताए । छिनखेत स्यार्पुतालबाट करिब एक घण्टाको दूरीमा पर्छ ।
हवाई तथा स्थल यातायातबाट रुकुम सदरमुकाम मुसिकोट पुग्न सकिन्छ । सल्ले र चौरजहारी विमानस्थलमा नेपाल वायुसेवा निगमले काठमाडौंबाट सातामा दुई दिन उडान भर्छ भने बसबाट दैनिक यात्रा गर्न सकिन्छ । नेपालगन्जबाट पनि हवाई तथा बस यात्राबाट रुकुम पुग्न सकिन्छ । काठमाडौंबाट हवाई यात्रामार्फत स्यार्पुताल पुग्न दुईतर्फी हवाई भाडा र खान बस्न १५ हजार रुपैयाँ खर्च हुन्छ । यति खर्च गर्ने हो भने तीन दिन आरामसँग बिताउन सकिन्छ । बस यात्राबाट जाँदा ८ हजार रुपैयाँमा पाँच दिन रमाइलोसँग बिताउन पाइन्छ ।
पर्यटन वर्ष तथा स्यार्पु महोत्सवमा आउने पर्यटकका लागि ‘होम स्टे’ व्यवस्थासमेत गरिएको छ । पर्यटकले घरायसी वातावरणमा न्यानो माया पाउनेछन् । बाँफीकोट गाविसमा पर्ने ताल वरिपरि बस्ती छ । तालबाट निकास हुने पानीबाट स्यार्पुवासीले विद्युत् सुविधा पाएका छन् । यहाँ आउने पर्यटकले स्थानीय लोपोन्मुख परम्परागत कला, साहित्यको अनुभवसमेत गर्न सक्नेछन् ।
महोत्वसको भौतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक तथा सामाजिक कार्य ८० प्रतिशत सकिसकेको छ,” संयोजक केसीले भने । उनका अनुसार मञ्च, ताल र चक्रपथको गोरेटो बाटो बनाइस्किएको छ भने छिनखेतबाट तालसम्म आउने गोरेटो निर्माण ७५ प्रतिशत सम्पन्न भएको छ ।
नेपालको एकमात्र सिकार क्षेत्र ‘ढोरपाटन सिकार आरक्ष’ समेत रुकुममा छ । २०३९ सालमा स्थापित आरक्षमा सयौं जातका वन्यजन्तु, वनस्पती, जडिबुटी पाइन्छन् । सदरमुकामबाट ४० कोस पूर्वउत्तर दिशामा अवस्थित यो आरक्ष पुग्न हेलिकप्टरबाहेक पैदलमार्ग नै विकल्प हो । बाँफीकोटमै रहेको गादीघर बुरालमष्ठ मन्दिर पनि पर्यटकीय दृष्टिले उपयुक्त मानिन्छ । १९८८ सालमा निर्माण गरिएको प्राचीन प्रसिद्ध मन्दिरमा वैशाख पूर्णिमा, ऋषिपूर्णिमा, कात्तिक पूर्णिमा र माघे पूर्णिमामा मेला लाग्नेगर्छ । त्यसबाहेक रुकुमको खारा टपबाट १९ जिल्लाका विभिन्न हिमालको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ ।
पर्यटन वर्ष मुलुककै पर्व भएकाले महोत्वस मनाउन लागिएको प्रमुख जिल्ला अधिकारी शम्भुप्रसाद मरासिनीले बताए । “यसअघि यहाँका पर्यटन गन्तव्य र पर्यटन प्रवद्र्धनबारे हामीलाई खासै जानकारी थिएन, पर्यटन वर्षको अवसरलाई ध्यानमा राख्दै हामी अघि बढ्न लागेका हौं,” उनले भने ।
महोत्सवका लागि केन्द्रीयस्तरमा नेपाल पर्यटन बोर्डले सहयोग गर्दै आएको छ । स्थानीय पर्यटकीय स्थानको प्रवद्र्धन गरी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा प्रचार–प्रसार गर्न बोर्ड सफल भएको प्राकृतिक सम्पदा विकास अधिकृत सूर्य थपलियाले बताए । “रुकुमका पर्यटकीय क्षेत्रको विकास र प्रवद्र्धनका लागि अन्तराष्ट्रियस्तरसम्म पहल चालेका छौं,” उनले भने ।
पर्यटन गन्तव्य पहिचानका लागि रुकुम पुगेका थपलियाले रुकुम मध्यपश्चिमकै नमुना गन्तव्य बन्नसक्ने बताए ।
द्वन्द्वकालको ‘लालकिल्ला’ अहिले पूरै शान्तिकिल्लाका रुपमा बदलिएको अनुभूति जोकोहीले गर्नसक्छ । जिल्लाभरि १७ वटा प्रहरी चौकीबाट सुरक्षा अवस्था मिलाइएको डीएसपी होमजंग चौहानले बताए । “पर्यटकका लागि सुरक्षाको चिन्ता छैन,” उनले भने, “ढुक्कसाथ छाती फुलाएर हिँडे हुन्छ ।”
By Prakash Shah

रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू

कुनै पनि देशको कुनै पनि समयको कला, वास्तुकलाले त्यस देशको तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, राजनीतिक एवं वैदेशिक सम्बन्धका बारेमा समेत जानकारी दिने काम गरेको हुन्छ । कलाले मानव सभ्यताको उचाइलाई नाप्ने काम गर्दछ । जुन समयमा कलाको राम्रो विकास भएको हुन्छ, त्यस समयमा देश हरेक दृष्टिले सम्पन्न थियो भन्ने कुरा बुझ्न सकिन्छ । जसरी लिच्छविकालीन उत्कृष्ट कलाकृतिले लिच्छविकालको सम्पन्नतालाई पुष्टि गरेको छ । त्यसैले त नेपालकै इतिहासमा लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग'को नामले अलङ्कृत बन्न पुग्यो यसरी कला र वास्तुकलाले देशको तत्कालीन सम्पूर्ण अवस्थाको चित्रण गर्ने हुँदा देशको समग्र इतिहास अध्ययन गर्ने कार्यका लागि कला र वास्तुकलाले अत्यन्त महìवपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ । तसर्थ यस्ता प्राचीन इतिहासलाई प्रमाणित गर्ने भरपर्दा र महìवपूर्ण प्रमाणहरूको रूपमा देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक र पुरातात्विक सम्पदाहरूको खोजीखोजी संरक्षण गर्नु अत्यन्तै जरुरी हुन्छ ।
प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन- २०१३ ले अधिराज्यभर यत्रतत्र छरिएर रहेका सम्पदाहरूको अन्वेषण, उत्खनन्, संरक्षण र सम्बर्द्धन गरी त्यसको व्यवस्थापन गर्ने अधिकार पुरातत्व विभागलाई दिएको छ तर पुरातत्व विभागले २०४३ सालमा आएर मात्र ७२ वटा जिल्लाका सांस्कृतिक सम्पदाहरूको प्रारम्भिक सर्वेक्षण गरी प्रतिवेदन तयार पार्ने काम गरेको थियो । यद्यपि पर्याप्त जनशक्तिको अभाव र फोटोग्राफीसमेत नभएकोले त्यो अपुरो रहन गयो । अपुरो तर महìवपूर्ण उक्त कार्यलाई पूर्णता दिनको लागि पुरातत्व विभागले आर्थिक वर्ष २०६४/६५ देखि देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सूची तयार पार्नका लागि सर्वेक्षणको कार्य सुरु गरेको छ । सांस्कृतिक तथा पुरतात्विक सम्पदाहरूलाई तिनको व्यापकता, ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, सामाजिक-सांस्कृतिक महìव, कला, वास्तुकला आदिलाई आधार बनाएर वर्गीकरण गरी तिनको संरक्षण गर्नु यस सर्वेक्षणको उद्देश्य रहेको छ ।

पुरात्व विभागको यो महìवपूर्ण उद्देश्य पूरा गर्नको लागि संस्कृतिकर्मीको हैसियतले मैले पनि एउटा अवसर प्राप्त गरेको थिएँ । रुकुम र रोल्पा जिल्लाका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सर्वेक्षण विवरण तयार गर्ने कामको जिम्मा मैले लिएको थिएँ । अध्ययनक्रममा रोल्पा र रुकुम जिल्लामा सांस्कृतिक सम्पदाका रूपमा बहुसङ्ख्यामा मन्दिर र केही कोटहरू पाइयो । त्यहाँ पाइएका मन्दिरहरूको प्राचीनता प्रमाणित गर्ने कुनै पनि ठोस प्रमाणहरू -पुरातात्विक प्रमाण) नभेटिने हुँदा मन्दिरमा पूजा गर्ने पुजारीको पुस्ता गन्ती गरेर र स्थानीय बूढापाकाको भनाइलाई आधार मानेर कुन मन्दिर कति पुरानो हो भन्ने कुराको निक्र्योल गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । अधिकांश मन्दिरहरू किंवदन्तीका आधारमा स्थापना गरिएको पाइन्छ । हुन त नेपालका प्रायः मन्दिरहरू यसरी नै स्थापना गरिएका पाइन्छन् । मन्दिरहरूमा मन्दिर स्थापनाकालमा राखिएका मूर्ति भेटिँदैनन् । भेटिए पनि पछिल्लो समयमा राखिएका मूर्तिहरू भेटिन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरमा भेटिने स्थापनाकालकै मूर्तिहरू पनि सम्बन्धित देवदेवीको वास्तविक स्वरूपमा नभई प्रतीकात्मक स्वरूपको प्रस्तरको सादा मूर्ति भेटिन्छन् । भेटिएका प्रायः सबै मूर्तिहरू प्रस्तरबाट बनेका पाइन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरहरू सामान्य कलात्मक देखिए पनि अधिकांश मन्दिरहरू कलाबिहीन पाइन्छन् । यसरी रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, कला र वास्तुकलाका दृष्टिले त्यति महìवपूर्ण नरहे तापनि सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक दृष्टिले नेपालका अन्य नाम चलेका मन्दिरहरू भन्दा कम महìवका छैनन् ।

ऐतिहासिक एवं कला र वास्तुकलाको दृष्टिले कम महìवका भए तापनि सामाजिक र सांस्कृतिक महìव बोकेका यी मन्दिरहरूको उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन गर्नु अति आवश्यक छ । संरक्षणका अभावमा मूर्तिहरू चोरी हुने, सम्पदाका नाममा भएका गुठी जग्गाहरू व्यक्तिद्वारा हडप्ने काम भइरहेको छ । जसले गर्दा मन्दिर व्यवस्थापनमा असर परिरहेको छ । त्यस्तै सम्बन्धित निकाय -पुरातत्व विभाग)को उचित ध्यान नपुग्दा सम्पदा पुनर्निर्माण वा जीर्णोद्धारको समयमा पुरातत्वको मूल्य, मान्यता र नियमको ख्याल नगरी सिमेन्टको प्रयोग गर्ने, मौलिक स्वरूपलाई परिवर्तन गरिदनेे, मन्दिर नै अर्को स्थानमा सारेर पुनर्निर्माण गर्नेजस्ता कामहरू भएको पाइन्छ । त्यति मात्र होइन, चौबीसे राजाहरूको दरबार, जुन पछिल्लो समयमा आएर कोटका रूपमा परिचित भए, जसले वर्तमान समयमा उक्त स्थानको पहिचान गराउने महìवपूर्ण काम गरेको छ, ती महìवपूर्ण ऐतिहासिक कोटहरू संरक्षणको अभावमा यतिखेर पृथ्वीको गर्भमा विलिन भएका छन् । जुन बाँकी छन् ती पनि लोप हुनेक्रममा रहेका छन् ।

खास गरी रुकुम जिल्लाका मुसिकोट, रुकुमकोटलगायत थुप्रै ऐतिहासिक कोटहरू यतिखेर अवशेषको रूपमा पनि भटिँदैनन्् । रुकुम जिल्लाकै न्वारन गर्ने शोभा गाउँ विकास समिति वडा नं. १ कोटडाँडामा रहेको हाल नाम निसानै फेला पार्न नसकिने रुकुमकोट, जहाँ पहिले चौबीसे राजाको दरबार थियो । सम्बन्धित निकायको ध्यान नपुग्दा आज पूर्णतया लोप हुन पुगेको छ । यहाँसम्म कि कोटको जगमा लगाइएका इँटा, ढुङ्गासमेत कोट रहेको स्थानमा भेटिँदैनन्् । यसै गरी, रुकुम जिल्लाकै खलङ्गा गाउँ विकास समिति वडा नं. ७ बोहोरा गाउँमा अवस्थित जिल्लाकै सदरमुकामको पहिचान गराउने ऐतिहासिक महìव बोकेको मुसीकोटको हविगत पनि अत्यन्तै नाजुक रहेको छ । रुकमुकोटमा कोटको कुनै पनि अवशेष नपाइए तापनि कमसेकम कोट रहेको स्थान त हालसम्म कसैले कब्जा गरेको छैन, सुरक्षित छ तर मुसिकोट रहेको स्थान नेपाली सेनाले कब्जा गरी ब्यारेकमा परिणत गरेको छ । यहाँ पनि कोटको कुनै अवशेष भेटिँदैन । त्यसैले होला सेनाले कोटको सर्वेक्षण विवरण तयार पार्नका लागि अनुमति दिन असाध्यै गाह्रो मानेको थियो । यही ब्यारेक भएको स्थान नजिकै अवस्थित एउटा देवी मन्दिर, जुन भवानी मन्दिरका नामले चिनिएको छ, लाई बज्रदल नामको सैनिक सङ्गठनले पुनर्निर्माण गर्दा मन्दिरको मौलिक स्वरूप परिवर्तन गर्नुको साथै देवीको नामको अगाडि सङ्गठनको नाम जोडेर बज्रभवानी नामकरण गरी सम्पदाको मौलिक नामसमेत परिवर्तन गरिदिएको छ । यो कार्यले पुरातत्व विभागलाई नै चुनौती दिएको देखिन्छ । जबकि पुरातत्व विभागको नियमअनुसार मौलिक स्वरूप पनि परिवर्तन गर्न पाइँदैन । रुकुम र रोल्पामा यस्ता अन्य थुप्रै सम्पदाहरू रहेका छन्, जुन संरक्षणको अभावमा लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । रोल्पाको चौबीसे राजाको खुङ्ग्रीकोटको दरबार संरक्षणको अभावमा जीर्ण अवस्थामा पुगेको छ । त्यस्तै ऐतिहासिक गजुलकोट संरक्षणको पर्खाइमा रहेको छ ।
इतिहासको विभिन्न कालखण्डका मानव समाज, सभ्यता र संस्कृतिका विकासका प्रमाणहरूलाई सम्बन्धित निकायले गम्भीरताका साथ उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन नगर्ने हो भने एक दिन मानव विकासको इतिहास नै गम्भीर खतरामा पर्न जाने निश्चित छ ।

रुकुम र बाग्लुङबीच सीमा विवाद

रुकुम भदौ ६ । रुकुम र छिमेकी जिल्ला बागलुङबीचको वर्षौं पुरानो सीमा विवाद पुनः उत्पन्न भएको छ । रुकुमको उत्तर-पूर्वमा पर्ने तकसेरा गाविस र बागलुङको निसी गाविसका स्थानीय बासिन्दाबीच ढोरपाटन आरक्ष केन्द्र भित्रपर्ने क्षेत्रलाई लिएर विवाद सुरु भएको हो । रुकुमको तकसेरा बासिन्दाले बागलुङ निसी गाविसका बासिन्दाले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने करिब पाँच किलोमिटर चरिचरन क्षेत्र अतिक्रमण गरी भोगचलन गरेको आरोप लगाएका छन् ।
उनीहरुले सो विवाद टुङग्याउन जिल्ल्ाा प्रशासन कार्यालय रुकुममा निवेदन गरेका छन् । निवेदन पेस गर्नका लागि सदरमुकाम मुसिकोट खलङ्गा आएका सतबहादुर पुनमगरले भने- ‘हाम्रो क्षेत्रभित्र पर्ने स्थानमा बागलुङ निसीका १२ परिवारले घरटहरा बनाएर बसिरहेका छन् ।’
उनले सो ठाउँमा उनीहरुले जथाभाबी रुख कटानी गर्ने गरेको र केही ठाउँमा खनजोत गर्न थालेको र जङ्गल मासिएकोमा आफूहरुलाई चिन्ता लागेकाले यस्तो गर्नुपरेको बाध्यता सुनाए ।
यो सिमाना विवाद २०२१ सालदेखि सुरु भएको स्थानीय सतमान पुनले जानकारी दिए । विभिन्न प्रकारका बहुमुल्य जडीबुटी रुख बिरुवा भएको र स्याउखेतीको राम्रो सम्भावना भएकाले सिमाना विवाद लम्बिरहेको बताइएको छ ।
यो सिमाना बिबाद मिलाउन पहिले जिल्लामा छलफल गरेर धारणा तय गरिसकेपछि दुई जिल्लाको सरकारी टोली खटाएर सुल्झाउने रुकुमका प्रमुख जिल्ला अधिकारी शम्भुप्रसाद मरासिनीले बताउनुभयो । रासस

जलवायु परिवर्तनको प्रभाव सिस्ने हिमालमा पनि देखिन थाल्यो

रुकुम, एक, दुइ वर्षपहिले पुसरमाघमा सेत्ताम्मे देखिने रुकुमको सिस्ने हिमाल यस वर्षभने कालोपोलो लागेको छ । अग्ला चुचुरामा सेत्याम्मे देखिने हिमाललाई हेर्दा जुन सुकै मान्छेको पनि मनै लोभ्याउने हिमाल अहिले जलवायु परिवर्तनको असरले आप\mनो स्वरुप दिन प्रतिदिन गुमाउ“दै कालो बन्न थालेको छ ।
रुकुम जिल्लाको सदरमुकाम खलंगादेखि करीब १५ कोष टाढा पूर्वमा रहेको सिस्ने गाविसमा सिस्ने हिमाल अवस्थित छ । यो हिमाल जिल्लाको सबै भन्दा ठुलो हिमाल हो ।
यस हिमालले वर्षनी स्वरुप गुमाउन थालेपछि रुकुमेलीहरु चिन्तित बनेका छन् । बाउन्न पोखरी, त्रिपन्न टाकुरीको नामले चिनिने रुकुम जिल्लाको अस्तित्व गुम्ने हो कि भन्छन्, टिकारामा खड्का । गत वर्षरुमा हिउ“ले पुरिएर सेत्याम्मे वनेको हिमाल यस वर्षदेखि कालो पहाड जस्तो देखिन थाले पछि रुकुमेलीहरु चिन्तीत वन्न थालेको हुन । सिस्ने हिमाल समुन्द्री सतहदेखि करीब तीन हजार मिटर उ“चाईमा रहेको छ । यस हिमालले स्वरुप गुमाउ“दै जान थाले पछि जिल्लाका तालतलैयाहरु समेत सुक्न थालेका छन् ।
यसरी जलवायु परिवर्तण वढ्दै जाने हो भने जिल्लाको अस्तित्वसमेत गुम्ने संकेत देखापरेको सिस्ने-४ का दलबहादुर बुढा जनाउ“छन् । उनका अनुसार यस हिमाललाई सरकारले संरक्षण गरेमा हामी रुकुमेलीहरुको जीवन गुजारामा केही सहजता आउने थियो ।
प्रमुख जिल्ला अधिकारी सम्शुप्रसाद मरासीनीका अनुसारू सिस्ने हिमाललाई केही संरक्षण गरे पछि रुकुममा केही पर्यटकहरु भित्रिने आश थियो । तर अति दुर्गम भएकोले मोटर वाटो पुर्‍याउन कठिनाई भएको छ ।सल्यान, रोल्पा,जाजरकोट,दाङ्ग लगायतका जिल्लाहरुवाट यस हिमाललाई हेर्न आउने गर्दछन् । सिस्ने हिमाल मात्र होइन रुकुमका चर्चित मन्दिरहरु र तालतलैयाहरु पनि संरक्षणका कारण धरापमा परेका छन् ।
मानव क्रियाकलापबाट उत्र्सर्जित कार्वनअक्र्साईड नै जलवायु परिवर्तनको प्रमुख कारण भएपनि यसतर्फखासै कसैको ध्यान जान सकेको छैन । जलवायु परिवर्तनको दोषी विकसित देश भएपनि यसको मार विकासोन्मुख देश बढी प्रभावित भएको अवस्था छ । जलवायु परिवर्तन भई स्वरुप गुमाएपछि त्यस ठाउमा बसोबास गर्ने हिमचितुवा, भालु लगायतका नेपालमै दुर्लभ मानिने वन्यजन्तु लोप अवस्थामा पुग्न थालेको छन् । हिमाल वरिपरि विभिन्न प्रकारका जडिवुटिहरु पाइन्छन । ती जडीवुटिले ज्वरो,कमल पित लगायतका रोगहरुको उपचार हुन्छ । जिल्लामा यी जडिबुटिहरुको मुल्य आकासिदो छ ।
यस हिमाललाई संरक्षण गरेर जिल्लाको आर्थिक स्थितिलाई बढाउनमा यहिले सरकारी पक्ष र गैरसकारी तथा स्थानीय वासिन्दाहरुको कुनै चासो देखिएको छैन । जिल्लाका र्स्यापु ताल,कमल ताल र राप्ती अञ्चलकै प्रसिद्ध धार्मिक स्थल रहेको ड्रि्रे मन्दिर पनि संरक्षणको पर्खख्याइमा बसिरहेका छन् । संरक्षणको पर्ख्याइमा रहेका यी संरचनाहरु अहिले लोभ अवस्थामा पुग्न थालेका छन् । यसमा क्षेत्रलाई संरक्षण गर्न सरकारी तथा गैरसरकारी पक्षहरु निरन्तररुपमा लागिरहनु पर्छ ।
by : Ganesh BK

पर्यटकीय स्थल बन्दैछ रुकुमको स्यार्पूताल

रुकुम। चारैतिर डाँडापाखाले घेरेको, अनि डाँडापाखाकोबीचैमा एउटा रमणीय नीलो सुन्दर ताल छ । त्यतिमात्र होइन त्यो तालको वरपर सुन्दर बस्तीहरू चिटिक्क मिलेर बसेका जस्ता देखिन्छन् ।
तालको नजिकै गएर हेर्ने हो भने माछाका भुरा सल्बलाउँदै गरेको मनमोहक तथा रमाइलो दृश्य देखिन्छ । यस्तो दृष्य रुकुमको स्यार्पूतालमा पुग्ने जो कोहिले अब सजिलै देख्न सकिन्छ ।
रुकुम जिल्लाको सदरमुकाम खलङ्गादेखि चार कोश उत्तरपूर्वमा पर्ने बाँफिकोट गाविसको स्यार्पू भन्ने ठाउँमा अवस्थित स्यार्पूतालमा पुगेका जोकोही सर्वसाधारणले यस्तो वर्णन गर्न चुक्दैनन् ।
केही वर्ष अघि त्यहाँ पुग्ने जोकोही पर्यटकले यस्तो पर्यटकीय सम्भावनाको ताल प्रचारप्रसारको कमीले गर्दा पछाडि परेको गुनासा पोख्ने गर्दथे । अब भने साँच्चिकै स्यार्पूताल पर्यटकीय स्थलका रूपमा विकास हुँदैछ ।
नेपालकै प्रसिद्ध तालहरूको सूचीमा पर्ने स्यार्पूताल बाँफिकोट गाविसको वडा नं ३, ७, ९ लगायतका वडाको बीचमा पर्दछ । स्यार्पूताललाई साँच्चिकै पर्यटकीयस्थलका रूपमा विकास गर्न रुकुममा पहिलो पटक स्यार्पू महोत्सव हुने भएको छ । स्यार्पुताललाई लक्षित गरेर मनाउन लागिएको यो महोत्सव आगामी असोज ११ देखि १५ गतेसम्ममा सञ्चालन हुँदैछ ।
शनिबार बिहान बसेको स्यार्पू महोत्सव मूल समारोह समितिको बैठकले महोत्सवको ५० प्रतिशत काम सम्पन्न भइसकेको बताएको छ । उक्त महोत्सव सफल पार्नका लागि विभिन्न समिति तथा उपसमिति गठन भएका छन् ।
उक्त महोत्सवमा राष्ट्रपति रामवरण यादवलगायतका उच्चपदाधिकारीलाई बोलाउने मूल समितिले निर्णय गरेको छ । स्यार्पु महोत्सवका लागि स्थानीयस्तरदेखि गाविस, जिल्ला विकास समिति, गाविसका बुद्धिजीवी, काठमाडौमा निवासी, पर्यटन बोर्ड, नेपाल सरकारलगायतले आ-आफ्नो ठाउँबाट सहयोग गरिरहेको मूल समारोह समितिले जानकारी गराएको छ ।
जिल्ला र जिल्लाबाहिरबाट गरी करिब सातलाख बराबरको आर्थिक सहयोग प्राप्त भएको समितिले जानकारी दिएको छ । उक्त महोत्सवमा रुकुम जिल्लामा उत्पादन भएका सामान, राडिपाखी, स्यार्सागुम्वालगायत विभिन्न जातको बहुमूल्य जडीबुटी राखिने भएको छ । महोत्सवमा ५० वटा स्टल राखिने बताइन्छ ।
बाउन्न पोखरी ५३ टाकुरीले प्रख्यात रुकुम जिल्ला प्राकृतिक रूपमा सुन्दर भएर पनि प्रचारप्रसारको कमिले ओझेलमा परेको यो ठाउँलाई उजिल्याउन स्यार्पु महोत्सव हुने भएको हो । रुकुम जिल्लाको बाँफिकोट गाविसमा रहेको स्यार्पुतालको नामबाट जुराइएको स्यार्पु महोत्सवमा जिल्लाका विभिन्न पर्यटकीयस्थलको बारेमा पनि जानकारी गराइने कार्यक्रम छ ।
आगामी असोज ११ गतेदेखि १५ गतेसम्मा मनाइने उक्त महोत्सव सफल पार्न अहिले मूल आयोजक समिति तदारुकता साथ लागि परेको छ ।
रुकुम जिल्लामा साना र ठूला गरी दुई दर्जनभन्दा बढी ताल तथा पोखरी रहेका छन् । त्यस्तै रुकुम जिल्लाको उत्तरमा सिस्ने हिमाल पनि रहेको छ । जिल्लाका विभिन्न गाविसमा गरी करिब तीन दर्जनभन्दा बढी रमाइला र मनमोहक टाकुरी पनि रहेका छन् भने चौरजहारी फाँट, आठबीसकोट राडिज्यूला, माछिमी ज्यूला, बाँकेज्यूला, तकसेराको बुकी, मैकोटको पाटन, सानीभेरी र ठूलीभेरी नदीको दोभानलगायतका विभिन्न फाँट तथा स्थल उत्तिकै रमणीय छन् ।
महोत्सव सफल पार्नका लागि स्थानीयस्तरमा सर्वसाधारणलाई उत्साहित बनाउने उद्देश्यले गाउँ-गाउँमा घरदैलो अभियान सुरु गरिएको छ । रुकुमको स्यार्पुताल मात्र नभइ रुकुम जिल्लालाई पर्यटकीयस्थलको रूपमा विकास गर्न यो महोत्सव सहयोगीसिद्ध हुने महोत्सव संयोजक चन्द्रबहादुर केसीले बताउनुभयो ।
ताल वरपर चक्रपथ निर्माण गर्ने, जीर्ण अवस्थामा रहेका अतिथि भवन निर्माण, तालसम्म सडक खन्ने काम अन्तिम चरणमा पुगेको महोत्सवका सह-संयोजक हर्कसिंह खत्रीले बताउनुभयो ।
बाँफिकोट गाविसमा अवस्थित स्यार्पुतालको कुल क्षेत्रफल २.६ वर्गकिलोमिटर रहेको छ । उक्त स्यार्पूतालको गहिराई वर्षातको समयमा २३ मिटरसम्मा हुने गर्दछ भने हिउँदमा १८ मिटर गहिराइ हुने गर्दछ । वर्षातमा बाढी र पहिरोका कारण केही भू-भाग क्षति भएता पनि यही मौका छोपेर त्यसको संरक्षण र सम्वर्द्धन गर्न लागिएको छ ।
अहिले २०४६ सालमा निर्माण भएका अतिथि भवन मर्मत गरिएको छ भने स्यार्पु भ्युटावर पनि पुनःनिर्माण गरिएको छ ।

रुकुमका जनताबाट अबदेखि स्कूल बन्द नगर्ने प्रतिवद्धता

भाद्र ९ रुकुम। शसस्त्र जनयुद्व बेलादेखि नै तहस नहस भएको विद्यालय क्षेत्र सुधार्नका लागि रुकुमका जनता अव देखि जुट्ने भएका छन्। विद्यालयलाई शान्ति क्षेत्र बनाउनका लागि सबै सरोकारवालाहरूले पहल गर्नुपर्ने भन्दै रुकुमका पार्टीहरूले अबदेखि स्कूल बन्द हुने क्रियाकलाप नगर्ने प्रतिवद्धता जनाएका हुन्।
अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र इन्सेक रुकुमले बालअधिकारका विषयमा सरोकार वालाहरूसँग गरेको अन्तर्क्रियामा सहभागीबाट यस्तो प्रतिवद्धता आएको जनाईएको छ।
देशको निकास निकाल्न भन्दै राजनितिक दलहरुले गरेको बन्द हडतालले आफ्ना सन्ततीहरुले दु:ख पाएको भन्दै अव देखि विद्यालय बन्द नगर्ने जनाइएको छ।
कार्यक्रममा एकीकृत माओवादी, नेपाली काँग्रेस, एमाले, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी, राष्ट्रिय जनमोर्चाका र नेपाल मजदुर किसान पार्टीका प्रतिनिधिको सहभागिता रहेको थियो।
पार्टीको केन्द्रीय स्तरबाट बन्द गरिएपनि जिल्लामा विद्यार्थीको पढाईमा असर पार्ने खालका काममा सहयोग नगर्ने बताएका छन।
source: Hongkongnepali.com

बस दुर्घटना हुँदा ३७ घाइते, ४ अवस्था गम्भीर

9th Sept: काठमाडौंबाट सल्यानका लागि छुटेको ना ३ ख ६०७१ नम्बरको यात्रुबाहक बस आज विहान धादिङको भुमेस्थान ४ मा दुर्घटना हुँदा ३७ जना यात्रु घाइते भएका छन् । घाइतेहरुको चितवनको भरतपुर मेडिकल कलेज र धादिङकै स्थानीय अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ ।
Source: dcnepal.com

दाङ्-सल्यान सडकखण्ड अवरुद्द

- पहिरो खसेपछि दाङ्-सल्यान सडकखण्ड गएरातीदेखी अवरुद्द भएको छ । राप्ती लोकमार्ग अन्तर्गत सल्यानको धनवान ३ जरुवाघारा र दाङ्-सल्यान सिमानाको गोठरी पोखरी खोलामा पहिरू पहिरो खसेपछि सडक अवरुद्द भएको हो । सडक अवरुद्द भएपछि गाडी तथा यात्रुहरु बिच बाटोमा नै रोकिएका छन् ।
Source: dcnepal.com (30th August,2010)

बस दुर्घटनामा परी दुई को मृत्यु

- राप्ती लोकमार्गअन्तर्गत सल्यान-रुकुम सडक खण्डमा आज बिहान भएको बस दुर्घटनामा परी दुई जनाको मृत्यु भएको छ भने झापाको तोपगाँछीमा एक जनाको ज्यान गएको छ ।
दाङबाट रुकुम जाँदै गरेको ना३ख १४५१ नम्बरको यात्रुबाहक बस बिहान ३.१५ बजेतिर सल्यान र रुकुमको सिमानामा पर्ने खौलामा दुर्घटनामा हुँदा दुई जनाको मृत्यु भएको हो । दुर्घटनामा रुकुमका नन्दराम पुन र सवारी चालक कपिलवस्तु चन्द्रौटाका पप्पु बठानको मृत्यु भएको हो । दुर्घटनामा परी चार जना घाइते भएका छन् ।
दाङ उरहरि-७ का प्रकाश क्षेत्री, गाडी चालक दाङ नारायणपुरका जीवन चौधरी, तुलसीपुर नगरपालिका-११ का देवबहादुर पुन र रुकुमका विकास पुन घाइते भएका छन् । घाइतेहरुको स्थानीय मेडिकलमा उपचार भइरहेको छ ।
Source:dcnepal.com

Rukum entrepreneurs flay parties

RUKUM, AUG 16 - Businessmen of Rukum have accused political parties of forming consumer committees illegally and interfering in development works.
Organising a programme here on Monday, Rukum Chambers of Commerce and Industry as well as Construction Entrepreneurs' Association said consumers’ committees formed by the UCPN (Maoist), the Nepali Congress and the CPN-UML have been monitoring, evaluating, and implementing plans on their own and releasing money before work completion.
They maintained that the parties are trying to release the entire budget of Khara-Solabang road gravelling project without completing the work.
Speaking at the function, President of Construction Entrepreneurs' Committee Kedar Sharma stated that businessmen would resort to protests if parties continue to trample the rights of consumers.
Parties are allegedly executing some development works by bypassing local consumers’ committees after forming separate consumer committees with their cadres’ direct involvement.
Source: ekantipur

When RSS sought the details of development works carried out in the district, the District Development Committee refused to provide.

Rukum highlanders facing starvation

RUKUM, AUG 11 -
Twelve VDCs situated in the highlands of Rukum district are reeling under food shortage for the past four months.
Sisne, Hukam, Ranmamaikot, Gotamkot, Syalkhadi, Rangsi, Mahat, Kol, Jang and Taksera VDCs are hit hard.
Beset by shortage of food grains, the villagers are sustaining themselves on locally grown potatoes but this stock is also fast depleting.
With no roadway and the only trail fit for only humans and mules rendered impassable by rain, supply of foodstuff to the region has not taken place since May. “For the last four months, the people here are surviving on potatoes,” said Karnasingh Pun of Taksera VDC.
Shopkeepers in nearby marketplaces like Nayagad, Tribeni and Baluwa said they have long run out of rice and other essentials. As the topography of this region is unfit for agriculture, the people here rely on the trade of Yarchagumba (Cordyceps Sinesis) for sustenance. Low collection of Yarchagumba this year has added to the woes of the Rukum highlanders. They said they are cash-strapped and unable to buy foodstuff even if local markets had received supply of food materials.
Prem Naryan Bhandari of Nepal Food Corporation said that around 8500 quintals of rice is needed for the food-hit areas of Rukum.
“We have asked for 7,000 quintals of rice to address the crisis, and we will ensure the supply as soon as the shipment arrives,” he said.
According to the District Food Security Network, 14 VDCs in Rukum are food secure round the year, 17 for six months while 12 mountain VDCs are food insecure for the better part of the year.
Source: The Kathmandu Post

रुकुममा ६८ परिवार विस्थापित

रुकुम, भाद्र ५- अवरिल वर्षासँगै ठूली भेरी नदीमा आएको बाढीले रुकुमका ६ घर बगाएको छ। उत्तरपश्चिम गाविस गोतामकोटस्थित मनका बगर र ज्यामिरेमा आएको बाढीले ६८ घरपरिवार विस्थापित भएको गाविस सचिव तेजप्रकाश शाहले जानकारी दिए।
कालिका प्राथमिक विद्यालय र सिस्ने हिमालय प्रावि पनि भत्केका छन्। दुवै विद्यालय बन्द गरिएको छ।
बिहीबार रातिदेखि शुक्रबार दिउँसोसम्म बाढी कम भएको छैन। मानवीय क्षतिबारे भने कुनै जानकारी नआएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय रुकुमका प्रहरी निरीक्षक यादवराज उप्रेतीले बताए। उनका अनुसार बाढीपीडित परिवार स्थानीय विद्यालयमा बसिरहेका छन्। केही परिवार भेरी तरेर छिमेकी जिल्ला जाजरकोटमा आश्रय लिन पुगेका छन्। यो गाविस छिमेकी जिल्ला डोल्पा र जाजरकोटसँग जोडिएको छ।
यसैगरी, भैंसीलाई घाँस काटेर फर्कने क्रममा खोला तर्दै गर्दा एक महिला घाँसको भारीसँगै बगेर बेपत्ता भएकी छिन्। रुकुमको पूर्वी गाविस प्वाङ-७ स्थित पेदी खोलामा ५५ वर्षे धनमाया झाँक्री बेपत्ता भएकी हुन। गत बुधबार ठूली भेरी नदीमा बगेर बेपत्ता भएका आठबीसकोट-१ का दिले सुनारको अवस्था अहिलेसम्म पत्ता लागेको छैन।
छिमेकी जिल्ला जाजरकोटको खगेनकोटस्थित छोरीको घर जाँदै गर्दा सुनार ठूली भेरीमा बगेर वेपत्ता भएका थिए। तीन दिनसम्म फेला पार्न नसकेपछि परिवारले काजक्रिया गरेको छ।
Source' Nagarik news

स्यार्पू ताल

स्यार्पू पर्यटन महोत्सव, काठमाण्डौं सम्पर्क समिति - प्रेस विज्ञप्ती

प्रेस विज्ञप्ती
अवसर पारेर पर्यटकीय स्थलहरुको धनी जिल्ला रुकुममा पहिलो पटक स्यार्पू पर्यटन महोत्सव २०६७ को आयोजना गर्न लागेको जानकारी गराउन पाउँदा गर्वको अनुभूति गरेका छौं । रुकुम जिल्लामा स्यार्पूताल सिस्ने हिमाल कमलताल पूथाहिँउचुली सामझाङ्ग हिँउचुली नेपालको एक मात्र ढोरपाटन शिकार आरक्ष तातो पानी मूल प्राचिनकालीन प्रख्यात डिग्रेसाइकुमारी मन्दिर गादिघर वुरालमष्ठ मन्दिर राडीज्यूला भगवति मन्दिर लगायत एक दर्जनभन्दा बढी आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य रहेका छन । तर आवश्यक प्रचार प्रसार र संरक्षणको अभावमा तिनीहरु ओझेलमा परेका छन राष्ट्रिय उन्नतिको लागि उत्पादनशील हुन सकेका छैनन ।
यस्ता दर्जनौं पर्यकीय स्थलहरु सर्पको टाउकोभित्र रहेको मणि जस्तै भएका छन जसले मानिसको व्यवहारिक जीवनमा कुनै काम दिन सकेको हुँदैन । तसर्थ यिनको प्रवद्र्धन गरी पर्यटन व्यवसायको विस्तार गर्ने र पर्यटनका लागि सँगसँगै भन्ने मूल नारा सहितको नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ लाई सफल पार्ने मुख्य उद्देश्यले स्यार्पू पर्यटन महोत्सव २०६७ को आयोजना गरिएको हो । विकासशील देशहरुको लागि मुख्य आर्थिक श्रोतको रुपमा रहेको पर्यटन व्यवसायको सामाजिक साँस्कृतिक र राजनीतिक मूल्य वारे जनसमुदायमा चेतना फैलाउनु पिन यसको उद्देश्य रहेको छ । रुकुम जिल्लाको बाँफिकोट गाविसमा अवस्थित २।६ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको आकर्षक स्यार्पूताल क्षेत्रमा आगामी असोज ११ देखि १५ गतेसम्म आयोजना हुन गइरहेको स्यार्पू पर्यटन महोत्सवमा विभिन्न बहुमूल्य जडिबुटी सहित स्थानीय उत्पादनका ५० वटा स्टलहरु राखिनेछ । यसैगरी लोपोन्मुख स्थानीय कपडा राडीपाखी सहित विभिन्न वास्तुकलाका सामग्रीहरु स्टलमा राखिने छ । जीवनबुटीको नामले चिनिने बहुमूल्य जडिबुटी यासा्रगुम्बा पाँचऔंले कटुकी लगायतका आयूर्वेदिक जडिबुटीहरुको पनि स्टल रहनेछ । महोत्सवमा रुकुमको लोकसंस्कृतिमा आधारित प्रसिद्ध पैंसेरु नाच मयूर नाच झाँक्री नाच झ्याउरे बलपूजा नृत्य र देउडा नाचका साथै ख्यातिप्राप्त राष्ट्रिय कलाकारहरुको सांस्कृतिक प्रस्तुती पनि रहनेछ ।
महोत्सव अवधिभर डुङ्गा चढेर निर्मल काचन पानी भएको स्यार्पूतालमा शयर गर्न सकिने व्यवस्था मिलाइएको छ । स्यार्पू पर्यटन महोत्सवमा सहभागि हुनको लागि काठमाण्डौंबाट हवाइमार्ग प्रयोग गर्दा रु४६६० भाडा तिरेर १ घण्टा २० मिनेटमा रुकुमको सदरमुकाम पुग्न सकिन्छ भने स्थल यातायातबाटजाँदा एक्सप्रेस बससेवा मार्फत रु१४६० तिरेर १८ घण्टामा रुकुम पुग्न सकिन्छ । स्यार्पू पर्यटन महोत्सव २०६७ लाई नेपाल पर्यटन बोर्डले महत्वका साथ प्रवद्र्धन गरिरहेको छ । अतः पर्यटन व्यवसायको प्रचुर संभावना रहेको रुकुम जिल्लामा पहिलो पटक आयोजना हुन लागेको स्यार्पू पर्यटन महोत्सव २०६७ लाई सफल पारी संगै देशको अर्थतन्त्रमा समृद्धिकरणको लागि इँटा थप्ने कार्यमा अमूल्य यो गदान गरिदिनहुन सूचना क्रान्तिका संवाहक सम्पूर्ण संचार माध्यम आफ्नो पेशामा अहोरात्र खटिरहेन संचारकर्मी मित्र र शुभेच्छुक सवैमा हार्दिक अनुरोध गर्दछौ ।

३ भदौ २०६७

जुन कुमारी रोका
सभासद तथा संयोजक
स्यार्पू पर्यटन महोत्सव
काठमाण्डौं सम्पर्क समिति

रुकुममा तातोपानीको मुहान

रुकुम। रुकुमको उत्तरीभेगमा रहेको पोखरा गाविसमा एउटा अचम्मको पानीको मुहान भेटिएको छ । पोखरा गाविस-५ मा पर्ने चौरमा तातोपानीको मुहान भेटिएको हो ।
सानीभेरी नदीको छेउमा भेटिएको उक्त तातोपानीको मुहान स्थानीय सर्वसाधारणहरूले गाईवस्तु चराउन गएका बेला फेला पारेका हुन् ।
उक्त तातो पानीको मुहान ढुङ्गैढुङ्गाको चट्टानभित्र फेला परेको हो । ढुङगाभित्र रहेको उक्त तातोपानी हलुका नुनिलो पनि रहेको छ । अहिले स्थानीय बासिन्दाहरूले उक्त पानीको मुहानलाई केही भू-भाग खनेर अलि ठूलो बनाएका छन् ।
उक्त तातोपानीको मुहान नजिकै बारुदको जस्तो हल्का गन्ध आउने गरेको पनि स्थानीय बासिन्दाहरूले बताएका छन् । अहिले उक्त तातो पानीको मुहान हेर्न छिमेकी गाविस स्यालापाखा, बाँफिकोट, शोभा, पिपललगायतका स्थानीय बासिन्दाहरूको घुईंचो लागेको छ ।
उक्त तातोपानीमा स्थानीय बासिन्दाहरूले वरिपरीको क्षेत्रमा संरक्षणका लागि काठका बारहरू लगाएका छन् भने चिनोको रुपमा पानीको नजिकै राता र पहंेला ध्वजापताका पनि गाडेका छन् । स्थानीय गोठालाहरू पानी खान सानीभेरीको किनारतिर जानलाग्दा उक्त तातोपानीको मुहान भेटिएको हो ।
तातोपानीबारे अनुसन्धान गरी त्यहाँको वस्तुगत स्थितिबारे राष्ट्रियस्तरमा प्रचार प्रसार गरिए पर्यटकीय स्थलको रुपमा विकास गर्न सकिने पोखरा ४ का मित्रलाल खड्काले बताउनुभयो ।
साथै उक्त तातोपानीमा हलुका गन्ध आउने भएकाले त्यहा खनिजपदार्थको खानी हुनसक्ने उक्त तातोपानी हेर्न गएका बाँफिकोट ९ का तारक केसीले बताउनुभयो ।

रुकुममा साबुन उद्योग

रुकुमको सदरमुकाम खलङ्गादेखि उत्तरमा पर्ने पोखरा गाविसमा स्थानीय बासिन्दाले पहिलोपटक साबुन उत्पादन सुरु गरेका छन् ।
उनीहरूले हाते मेसिनबाट साबुन उत्पादन गरेका हुन् । जिल्लामै पहिलोपटक रुकुमको पोखरा गाविस वडा नं- २ पाङगाउँमा रहेको सानीभेरी हर्बल लघुउद्यमी समूहले साबुन उत्पादन गरेको हो ।
राष्ट्रिय उद्यमशीलता विकास केन्द्रले स्थानीय बासिन्दालाई एकहप्ते साबुन उत्पादन सम्बन्धी तालिम दिएपछि समूहले साबुन उत्पादन गरेको हो । अहिले समूहले उत्पादन गरेको साबुन बजारमा आएको छ ।
हाल समूहले कपडा धुने साबुन निर्माण गरेको छ । केही समयपछि नुहाउने साबुनसमेत उत्पादन गरिने समूहका सचिव गोपीराम खड्काले बताउनुभयो ।
समूहको पहिलो उत्पादन स्थानीय पोखरा बजार, बाफिकोट नेटाबजार, छिनखेतबजार, रुकुमकोटबजार, सदरमुकाम खलङ्गालगायतका बजारमा बिक्री- वितरण हुने गरेकोे छ ।

रुकुममा पहिलोपटक एमएड पढाइ

१९ साउन काठमाडौं । सदरमुकाम खलङ्गास्थित खलङ्गा बहुमुखी क्याम्पसमा यसै शैक्षिकसत्रदेखि स्नातकोत्तरतहमा पढाइ हुने भएको छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालयले उक्त क्याम्पसमा शिक्षाशास्त्रमा स्नातकोत्तरतहको पाठँक्रम अध्यापनको अनुमति दिएको क्याम्पसका निमित्तप्रमुख हरिविष्णु ओलीले जानकारी दिए ।
रुकुममा पहिलोपटक स्नातकोत्तरतहको पढाइ हुने भएपछि छिमेकी जिल्ला जाजरकोट बाग्लुङ डोल्पा र सल्ल्यानका विद्यार्थीलाई सजिलो भएको उनले बताए । यसअघि उच्चशिक्षाका लागि यस भेकका विद्यार्थी नेपालगन्ज सुर्खेत पोखरा र राजधानी जान बाध्य थिए ।

रुकुममा पहिलो पटक स्र्यापू पर्यटन महोत्सव २०६७ को आयोजना हुने

रुकुममा पहिलो पटक स्र्यापू पर्यटन महोत्सव २०६७ को आयोजना हुने भएको छ । असोज ११ गते विश्व पर्यटन दिवसको अवसर पारेर रुकुममा असोज ११ देखि १५ सम्म महोत्सव आयोजना गरिनेछ ।
राजधानीमा बिहिबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा स्र्यापू पर्यटन महोत्सवका संयोजक तथा सभासद् जुन कुमारी रोकाले महोत्सवमा रुकुम जिल्लामा रहेका लोपोन्मुख जडीबुटी यार्सागुम्बा, पाँचऔले, कटुकी लगायतका जडीबुटीका स्टलहरु राखिने जानकारी दिनुभयो ।
उहाँका अनुसार महोत्सवका लागि करिब ६४ लाख ४६ रुपैया खर्च हुनेछ । महोत्सवमा पाँच सय विदेशी पर्यटकलाई पनि भित्राउने लक्ष्य रहेको संयोजक रोकाले बताउनुभयो । महोत्सवमा स्थानिय उत्पादन र जडीबुटीका गरी ५० वटा स्टलहरु राखिने छ । साथै रुकुमको सास्कृतिक प्रस्तुतिहरु पनि देखाइने छ ।

रुकुममा पहिलोपटक महोत्सव

रुकुम, श्रावण २८ २०६७ ०४:३९ - रुकुममा पहिलोपटक नेपाल पर्यटन बोर्डको सहयोगमा स्यार्पु पर्यटक महोत्सव हुने भएको छ । जिल्लाको बाँफीकोटामास्थित स्यार्पुतालमा असोज ११ देखि १५ गतेसम्म हुने भएको छ ।
कार्यक्रम संयोजक चन्द्रबहादुर डाँगीका अनुसार जिल्लाको पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने महोत्सब उद्धेश्य रहेको छ । करिब साढे दुई किलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको स्पार्पुताल किनारामा जिल्लाको सांस्कृति झाँकी, खेलकूद प्रतियोगिता, व्यापारिक स्टल राखिने डाँगीले जानकारी दिएका छन् ।
महोत्सबमा जिल्लाका ४३ गाविसका बासिन्दालाई सहभागी हुने आयोजकले जनाएका छन् ।
source: kantipur

रुकुम पनि अब झिलिमिली हुने

लघुजलविद्युत्, सौर्य घरेलु प्रणालीबाट विद्युतीकरण गरी २ वर्षभित्र रुकुमलाई उज्यालो बनाउने लक्ष्यका साथ सञ्चालन गर्न लागिएको रुकुम उज्यालो कार्यक्रमले आगामी भदौदेखि तीव्रता पाउने भएको छ ।
कार्यक्रमअन्तर्गत रुकुममा ६ वटा लघुजलविद्युत् योजनाको काम भदौदेखि सुरु गर्न लागिएको जिल्ला ऊर्जा तथा वातावरण शाखाले जनाएको छ । सो कार्यक्रमअन्तर्गत रुकुममा ११७ वटा योजनाको सर्भे भएको छ भने ५९ वटा योजना जिल्ला जलस्रोत समितिमा दर्ता भएका छन् । तीमध्ये जाङको घुमि्रघाट, हुकामको तामागाढ, मैकोटको खुम्नाखोला, काक्रीको लुकुम, मोरावाङको क्याङ्सी र चुनवाङको चुनवाङ खोलामा भदौदेखि योजना निर्माण सुरु हुने भएको छ ।

मातृशिशु मृत्युदर घट्दो

नेपाल होराइजन्स् संवाददाता
६ साउन– काठमाडौँ ।
परिवार नियोजन कार्यक्रम प्रभावकारी ढङ्गले देशव्यापीरूपमा लागु भएपछि मातृशिशु मृत्युदर क्रमिकरूपमा घट्दै गएको पाइएको छ । सुरक्षित मातृत्व सञ्जाल महासङ्घले देशव्यापीरूपमा मातृ सुरक्षा कार्यक्रम सञ्चालन गरेपछि मातृशिशु मृत्युदर घटेको दाबी गरेको हो ।
महासङ्घले आयोजना गरेको आठदिने मातृत्व प्रशिक्षक तालिमको समापनका अवसरमा महासङ्घका उपाध्यक्ष सूर्यकुमारी श्रेष्ठले मातृशिशु मृत्युदर कम गर्नका लागि रुकुम, रोल्पा, सल्ल्यान, प्युठान र दाङमा स्वास्थ्य केन्द्र भवन निर्माण गरेको जानकारी दिनुभयो ।
परिवार स्वास्थ्य महासङ्घका निर्देशक नरेशप्रताप केसीले देशव्यापीरूपमा परिवार नियोजनका अस्थायी तथा स्थायी साधन पुगेको जानकारी दिँदै मातृशिशु मृत्युदर घटाउन सुत्केरी यातायात खर्च एकहजार रूपैयाँलाई बढाउन सके मातृशिशु मृत्युदर घटने दाबी गर्नुभयो ।

सल्ले विमानस्थलमा अनिश्चितकालीन उडान बन्द

रासस
रुकुम, अषाढ १७ - सल्ले विमानस्थलबाट हुने हवाइ सेवा अर्को सूचना नआएसम्म अनिश्चितकालीन सेवा बन्द भएको छ ।
नेपाल वायुसेवा निगम रुकुमले सूचना प्रकाशन गरी यस्तो जानकारी दिएको हो ।
निगमका अनुसार टावरमा टावर अपरेटर नभएकाले सेवा बन्द भएको बताइएको छ । उता सेवाग्राहीले भने निगम रुकुमका कार्यालय प्रमुखको बदमासीका कारण हवाइ यातायात अनिश्चितकालका लागि अवरुद्ध भएको आरोप लगाएका छन् ।
मुखिया रमेश पोखरेललाई निमित्त कार्यालय प्रमुख बनाई त्यस कार्यालयका प्रमुख अमरदीप राई घर बिदामा बसेपछि अस्तव्यस्त भएको कार्यालयले हवाइ सेवा सञ्चालन गर्न नसकेको समेत खुल्न आएको छ ।

परिवारै बगाएपछि बालिका एक्लै

नेपालगन्ज, साउन ६- गाउँमा दुखजिलो गरेर भए पनि छोरीलाई पढाउन सहरमा राखेका थिए डोल्पा, ल्हाँ गाविस- ५ करबगार्डका लालबहादुर रोकायाले। रोकाया परिवारलाई शनिबार राति साउने संक्रान्ति मनाएर सुत्न लाग्दा बाढीले बगाएपछि ती बालिकाको बिचल्ली भएको छ।

गाउँमा दुई-चार हजार रुपैयाँ जोगाड गरेर रोकायाले छोरी प्रतिभालाई नेपालगन्ज राझास्थित मुनतारा बोर्डिङ स्कुलमा पढाएका थिए। रोकायाका दुई छोरा भने गाउँकै स्कुल पढ्थे। छोरीलाई रुकुम चौरजहारीसम्म काँधमा बोकी जहाज चढाएर नेपालगन्ज पठाएका थिए। जहाज चढ्ने बेला साली र छोरीको हातमा पाँच/पाँच सय रुपैयाँ राखिदिँदै भनेका थिए, ‘राम्ररी पढ्नू।' बाढीले लगेको अघिल्लो दिनमात्र आमा मनकलाले फोनमा सम्झाएकी थिइन्, ‘बर्खाको भलले हाम्लाई झन्डै लगेन। तँ राम्रोसँग पढ्नू। अन्टीले भनेको मान्नू। पढिस् भने जे भन्छेस्, त्यै गर्दिम्ला।' प्रतिभा नेपालगन्जमै कक्षा ८ मा पढ्ने सानीआमा विष्णुकुमारी बोहरासँग बस्छिन्। साउने संक्रान्तिको रात बाढीले रोकाया दम्पती, बुबाआमा, नाबालक दुई छोरा, दुई वर्षकी काखे छोरी, बहिनी र ज्वाइँलाई बगाएको थियो।

दिनभरि घरअगाडिको खोलाले बगाएर ल्याएको माछा खाँदै उनीहरूले संक्रान्ति मनाएका थिए। परिवारै गुमेको थाहा नपाएकी प्रतिभाले अचम्मलाग्दा काम गर्न थालेको विष्णु बताउँछिन्। ‘सबै बितेकै रात उसले सुतेको बेला मलाई लात्तीले हानी, पछि उठ्दा नराम्रो सपना देखेँ भन्थी,' उनले बुधबार नागरिकसँग भनिन्, ‘आज बिहानै उठेर देउतालाई सेतो फूल चढाई, झिलिमिली बत्ती बाली। घरमा बुबाआमालाई फोन गरौं, भलले बगायो कि भन्छे।' एलकेजीकी प्रतिभालाई परिवारै बाढीले बगाएको थाहा दिइएको छैन। आफैं शोकमा डुबे पनि प्रतिभालाई अल्मल्याउन विष्णु आँसु लुकाउँछिन्, ‘रोऊँ भने थाहा पाउँछे भन्ने डर लाग्छ। नरोऊँ मन थाम्नै गाह्रो।'

यार्चागुम्बु नभेटेर रित्तो हात फर्के

यार्चागुम्बु सङ्कलन गर्न हिमालतिर गएका रुकुमेली यसपटक रित्तो हात घर फर्केका छन् । यार्चागुम्बु टिप्न हिमाली भेकतिर गएका ४० हजारभन्दा बढी रुकुमेली यार्चागुम्बु नभेटेर रित्तो हात फर्केका छन् ।
जिल्लाको मैकोटस्थित वुकिपाटन, चित्रेपाटन, जङ्लालगायत स्थानमा यार्चागुम्बु पाइन्छन् । जिल्लाका उत्तरी र पूर्वी एकदर्जन गाउँ विकास समितिका बासिन्दाको आयआर्जनको स्रोत नै यार्चागुम्बु हो ।
Source:dcnepal.com

मालपोत कार्यालयमा दिनहुँ सेवा ग्राहीहरुको भीड बढेपछि काममा ढिलाई

मालपोत कार्यालयमा दिनहुँ सेवा ग्राहीहरुको भीड बढेपछि काममा ढिलाई हुन थालेको छ। रुकुम जिल्लाका चार गाविसमा रहेका त्रिचालिस मोठहरुमा चार जना कर्मचारीले मात्र काम गर्ने हुँदा काममा ढिलाई भएको जिल्ला मालपोत कार्यालयले जनाएको छ। मालपोत कार्यालयमा दिनहुँ सय भन्दा बढी सेवाग्राही आएपनि वीस–पच्चिस जनाको मात्र काम हुने गरेको छ। गत वर्ष भन्दा यस वर्ष सेवाग्राही दोव्वर भएको र कर्मचारी कम भएकाले काममा वाधा भएको मालपोत कार्यालयले जनाएको छ। विगत द्धन्द्धका वेला काम गर्न नपाएका सेवाग्राही शान्ति वहाली भएपछि मालपोत धाउन थालेका छन्।
Source:AvenueTV

तालमा डुवेर विद्यार्थीको मृत्यु

रुकुम,१४ असार
जिल्लाको रुकुमकोटस्थित कमलतालमा डुबेर एक विद्यार्थीको मृत्यु भएको छ । रुकुमकोटमा संचालित राष्ट्रपति कप रनिङ शिल्ड प्रतियोगितामा भाग लिन गएका एक विद्यार्थीको सोमवार तालमा डुवेर मृत्यु भएको हो । सोमबार दिउसको गर्मिको समयमा पौडी खेल्न गएका बिकको पौडी खेल्दै गर्दा उनको डुबेर मूत्यु भएको हो ।
जनकल्याण उच्च माध्यमिक विद्यालय पिपलमा कक्षा ९ मा अध्ययनरत १५ बर्षिय प्रेमप्रकाश विकको तालमा डुवेर मृत्यु भएको राजधानी सहकर्मी लक्षमण केसीले जनाएका छन् ।
Source: Rajadhani Daily

रुकुमका गाउगाउमा इमेल इन्टरनेट

रुकुम । सूचना प्रविधिको उत्कृष्ट माध्यम इमेल इन्टरनेट सेवा रुकुमको गाउँहरुमा पनि विस्तार हुन थालेको छ । रुकुमको सदरमुकाममा मात्र नभएर गाँउ-गाँउमा समेत केही समय अघि दुरसंचार कार्यालय रुकुमले सिडिएमए फोन वितरण गरेपछि टेलिफोनको लागि घण्टौँ लाईन बस्नुपर्ने बाध्यता टरेको महशुस रुकुमेलीहरुले गर्न थालेका छन्, तरपनि सिडिएमए फोनमा नेर्टवर्कको पर्याप्तता नभएको उपभोक्ताहरुको गुनासो छ ।
एकवर्षघि रुकुम सदरमुकाम मुसीकोटमा स्थापना भएको ग्रामीण सुचना केन्द्र रुकुमले जिल्लाको छिवाङ गाविसमा अहिले इमेल सेवा सुरु गराएको हो । सिआईटी नेपालको सहयोगमा महेन्द्र उमावि छिवाङ चौतारामा ११ वटा कम्प्यूटर लगायतका सामाग्री सहित इन्टरनेट सेवा सुरु भएको छ । विद्यालयमा इन्टरनेट सेवा सुरु हुँदा विद्यालयका विद्यार्थी र स्थानीयवासी सवैलाई सजिलो भएको प्राचार्य नन्दराम खड्काले बताए । खड्काले भने अहिले विदेश गएकाहरुलाई नेटफोन मार्फ सस्तो कलमा फोन गर्न पाउँदा स्थानीय वासिहरु हषिर्त भएका छन् । अव देखि ६ कक्षा देखि १० कक्षा सम्म्ामा कम्पुटर शिक्षा लागु गरिने विद्यालयले बताएको छ ।
त्यस्तै बाँफिकोट गाविसमा रहेको विरेन्द्र उमाविमा पनि सामान पुगिसकेको र जोड्न मात्र बाँकि रहेको सिआईटी रुकुमले जनाएको छ । अव केही समयपछि त्यसको प्रभावकारिता अध्ययन गरी जिल्लाका अन्य गाविसमा समेत इमेल इन्टरनेट सेवा संचालन हुने संचारको क्षेत्रमा कार्यरत संस्थाहरुले जनाएका छन् । ग्रामीण सूचना केन्द्र रुकुमका प्रवन्धक पुष्प श्रेष्ठले भने -"यसै वर्षभत्रमा जिल्लाको कुनाकुनामा सो सेवा पुर्‍याउने योजना बनाएका छौँ ।"
हाल सूचना प्रविधी केन्द्र -सिआईटी) नेपालको रुकुम शाखाले इमेल इन्टरनेटको स्थापना गरेपछि रुकुमको संचार क्षेत्रमा थप रौनकता छाएको छ । विशेष गरी सञ्चारकर्मीहरुका लागि उत्कृष्ट साधन मानिने यो साधन ख्क्ब्त् प्रविधिबाट संचालनमा ल्याईएको छ । सो इन्टरनेट सेवा तार रहित नेर्टवर्कको माध्यमबाट रुकुम जिल्लामा रहेका विभिन्न सरकारी तथा गैर सरकारी कार्यालयमा जडान गरिएको सिआईटी रुकुमक प्रवन्धक श्रेष्ठले जानकारी दिए । दैनिक २४ घण्टाको मासिक १००००।-, दैनिक विहान ९ बजेदेखी साँझ ५ः०० बजेसम्म कार्यालय समय मासिक ८००० र दैनिक साँझ २ घण्टाको मासिक २ हजारको हिसावले दररेट कायम गरिएको सो कार्यालयले जानकारी दिएको छ । राष्ट्रिय तथा अन्तर्रर्ााट्रय गतिविधीहरु तुरुन्त जानकारी पाउने माध्यमको रुपमा स्थापित सो सेवा रुकुमेलीहरुका लागि नयाँ सौगात बनेको छ । सिआईटी रुकुम र ग्रामिण सुचना केन्द्र रुकुम गरि हाल रुकुममा २ वटा साइवर संचालनमा आएका छन् । तर पनि ग्रामीण सूचना केन्द्रले सूचना आदानप्रदान गर्ने स्वच्छ सेवा प्रदायक संस्थाको रुपमा आफुलाई स्थापित गर्न चाहेको र यस केन्द्रलाई साइवरका रुपमा नहर्ेन आग्रह गरिरहेको सिआईटी रुकुमका गोरख जोशीले बताए । अन्य साइवर जस्तो अनावश्यक वेवर्साईटहरुको प्रयोग नहुने पनि केन्दले जनाएको छ । कम्प्यूटर सीमित मात्रामा भएकोले पनि अनावश्यक बस्ने समय नभएको पनि केन्दका प्रवन्धक श्रेष्ठ बताए । दर्ुगम जिल्ला भएको र कम्प्यूटर सिकेकाहरुको संख्यामा कमी र आर्थिक विपन्नता त्यसमा पनि महंगो शुल्क तिर्नुपर्ने भएकोले रुकुमेलीहरुको अर्को समस्या रहेको विश्लेषकहरुको धारणा रहेको छ ।
साइवर केन्दं्रले प्रतिघण्टा रु ४० का दरले इन्टरनेटको शुल्क कायम गरेका छन् भने ग्रामीण सूचना केन्द्रले प्रतिघण्टा रु. ३० का दररेट कायम गरेको छ । सिस्ने इन्टरनेट र्सर्भिसले पनि तुरुन्तै लाइन विस्तार गर्ने बताएको छ ।
सिआईटी रुकुमले कनेक्सन विस्तारको साथै रुकुमको वेवर्साईट तत्कालै खोल्ने जानकारी दिएको छ । सिआइटी रुकुमका प्रबन्धक पुष्प श्रेष्ठका अनुसार, "सरकारको नारा हातहातमा मोबाईल, घरघरमा इन्टरनेट" लाई यस संस्थाले पुरा गर्ने योजना रहेको छ । इमेल इन्टरनेटको सुविधा उपभोगका लागि अभ्यासरत रुकुमेलीहरुले विगतका ति समस्या विर्सन थालिसकेका छन् ।
गत वर्षो फागुन १२ गतेदेखी नेपाल टेलिकमले जिल्लामा पहिलो पटक नमस्ते मोबाइलको प्रिपेड सिम वितरण गरेको थियो । संचार क्षेत्रमा भएको त्रि्र विकासप्रति खुसी व्यक्त गर्दै स्थानीयबासी शिव डाँगी भन्छन ,-"टेलिफोन गर्दा २/३ दिन लाईन बसेको सम्झदा सपना जस्तो लाग्न थालिसक्यो ।" नेपाल टेलिकमले हाल पनि सिडिएमए स्काई मोबाईलको सिम पनि वितरण भैरहेको दुरसंचार कार्यालय रुकुमले जनाएको छ । यसै सर्न्दर्भलाई जोड्दै स्थानीय पत्रकार बालकृष्ण शर्मा भन्छन"यस इमेल सेवाले हामीहरुलाई समाचार स्रप्रेषणमा भरपर्दो र सहज बनाएको छ ।"
Source : लक्ष्मण के सी

गाविस सचिवद्वारा परिषद् बहिष्कार

रुकुम, (नेस), गणतन्त्रपछिको तस्रो रुकुम जिल्ला परिषद् बिहीबार सम्पन्न भएको छ। पूर्वशान्तिमन्त्री जनार्दन शर्माले परिषद्को उद्घाटन गर्नुभएको हो।

आर्थिक वर्षका लागि जिल्ला परिषद्ले जिल्लाको विकासका लागी १ अर्ब ७१ करोड बजेट विनियोजन गरेको छ। प्रशासनिक तथा चालू खर्चमा कुल बजेटको ३४ प्रतिशत र पुँजीगत विकासतर्फ कुल बजेटको ६६ प्रतिशत रकम विनियोजन भएको छ। बजेटले जनसंख्या तथा सामाजिक विकास पूर्वाधार तथा संरचना विकास जलस्रोत तथा भूमि कृषि वन तथा वातावरण विकासतर्फ क्षेत्रगत बजेट विनियोजन गरेको छ।

परिषद्ले विगतमा पास भएका क्रमागत योजनाहरुलाई थप प्रभाकारी बनाउने लक्ष्य पनि राखेको छ। स्थानीय विकास अधिकारी केदारनाथ शर्माद्वारा प्रस्तुत गरिएको ५७ बुँदे नीति तथा बजेट कार्यक्रममा विद्युत् यातायात गत वर्ष पास गरिएको विकासको नयाँ अवधारणा एकीकृत रुकुम विकास अभियानलाई निरन्तरता दिने स्वास्थ्य तथा साचारलाई प्रभाकारी बनाउनेलगायतका कुराहरु समेटिएका छन्।

बजेटका सुन्दर पक्षहरु धेरै भए पनि समग्रमा रुकुमको विकास र निर्माणमा खासै नयाँ प्रभाव नपार्ने देखिएको छ। परिषद्मा गाविस सचिवहरुको भने उपस्थिति रहेको थिएन। आफूहरुलाई अपमान गरेको आरोप गाविस सचिवहरुले लगाएका छन।

गाविस सचिवहरुले गाउँ परिषद्बाट छनौट भई आएका योजनाहरु समावेश नगरिएको वार्षिक योजना तर्जुमा गोष्ठीमा सचिवहरुलाई सहभागी नगराएको पार्षद्को हैसियतमा नराखिएको भन्दै जिल्ला परिषद् सामूहिक बहिष्कार गरेका छन्। साथै दलहरुले एकतर्फी रुपमा पास गरेको जिल्ला परिषद्मा सचिवहरुको कुनै संलग्नता नरहने पनि बताइएको छ। विगत वर्षको तुलनामा बजेट प्राप्त भए पनि योजना तर्जुमामा उल्लेखनीय सुधार हुन नसकेको जनगुनासो देखिएको छ।

Source:kamana news

तालमा डुवेर वेपत्ता

रुकुम असार १४ । रुकुमको रुकुमकोट गाविसस्थित कमल तालमा डुवेर आज एकजना बेपत्ता भएका छन् । बेपत्ता हुनेमा रुकुम पिपल-४ निवासी पे्रेम विक रहेका छन् । रुकुमकोटमा भईरहेको प्रथम राष्ट्रपति रनिङ सिल्डअन्र्तगतका खेलकूद कार्यक्रम चलिरहँदा गर्मी महसुस गरी नजिकै रहेको सो तालमा पौडी खेल्न गएको बेला डुवेर उनी बेपत्ता भएका हुन् ।
बेपत्ता विकको खोजी कार्यका लागि स्थानीय प्रहरी खेलमा सहभागी स्थानीय वासिन्दा जुटिरहेको स्थानीयवासी सुशील गौतमले जानकारी दिनुभयो ।

हवाई सेवा ठप्प हुँदा दुर्गमका जनतालाई सास्ती

रुकुम जेठ ५ । तीन साता यता रुकुमको प्रमुख व्यापारिक केन्द्र चौरजहारी विमान्ास्थलबाट नेपालगन्ज र काठामाडौँ उड्ने हवाई सेवा बन्द भएको छ । नागरिक उडड्यन प्राधिकरण चौरजहारी कार्यालयमा कार्यरत एयर ट्राफिक नभएपछि हवाई यातायात सेवा बन्द भएको हो ।
एयर ट्राफिक कर्मचारी माग गरेको तर उडड्यन प्राधिकरणले सुनुवाई नगरेको टावरका कर्मचारी सुरेन्द्र नेपालीले बताउनुभयो ।
हप्तामा चारवटा उडान रहेको चौरजहारी विमानस्थलमा उडान बन्द भएपछि सल्यान रुकुम जाजरकोटका टिकट लिएका यात्रुहरु पनि अलपत्र परेका छन् ।
चौरजहारी विमानस्थल बन्द हुँदा जाजरकोट जिल्लामा झाडापखालाको औषधि समयमै आउननसकेको जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय जाजरकोटका प्रमुख डा। झलक गौतमले जानकारी दिनुभयो ।
उहाँले हवाई सेवा बन्द भएकाले जाजरकोट जिल्लाअस्पतालबाट अन्यत्र पठाइएका बिरामीले समयमै उपचार नपाउँदा ज्यान गुमाइरहेको गुनासो गर्नुभयो ।
साथै चौरजहारीमै रहेको मिसन अस्पतालका बिरामीहरुलाई पनि सास्ती परेको बताइएको छ ।
यस्तै सदरमुकाम मुसिकोट खलङ्गाको सल्ले विमानस्थलमा उडान कम बनाएपछि बिरामीहरु समस्यामा परेका छन् ।
केही साता अगाडि एक क्याप्टेनलाई उडड्यन प्राधिकरणले धावनमार्ग भन्दा बाहिर हवाईजहाज चलाएको भन्दै निलम्बन गरेपछि यस्तो समस्या देखिएको हो ।
Source: Dhaulashree.com

उपभोक्ताहरुको सेवा प्रदायकप्रति गुनासो

रुकुम –रुकुमका स्थानिय बासिन्दाहरुले र्सार्बजनिक सेवा सुबिधाहरु भरपर्दो र छिटो छरितो प्राप्त गर्न नपाएको गुणासो ब्यक्त गरेका छन । साथै उनिहरुले यदि कामकाजमा अनियमिता गरेर जनता लाइ धोका दिने काम गरेमा आन्दोलनमा उत्रिने पनि घोषणा गरेका छन ।
मानब अधिकार तथा संचार अभियान हुरेक रुकुमको आयोजना तथा अनौपचारित क्षेत्र सेवा केन्द्र इन्सेक सहयोगमा संचालित शान्तिका लागी परिपुरण कार्यक्रम अन्तरगत सरोकारवाला निकाय बिच आधारभुत आबश्यकता परिपूर्तिका लगी समुन्वय तथा सहजीकरण कार्यक्रममा सहभागिले यस्तो गुणासो ब्यक्त गरेका हुन ।
जिल्ला स्थिति बिभिन्न सरकारी तथा गैर सरकारी संघ संस्थाहरु लगायत सरोकारवालाहरुको उपस्थितिमा भएको उक्त कार्यक्रममा बिद्युत ,स्वास्थ्य र खानेपानी लगाएतका निकायहरुमा समस्या देखिएको धारणा ब्यक्त गरेका थिए । बिद्युतमा ब्यापक अनियमितता भएको भन्दै कि सुधार गर्नु पर्ने कि अध्यक्ष ले राजिनामा दिनु पर्ने माग समेत गरेका थिए ।
रुकुमेली बिद्युत उर्जा समितिका अध्यक्ष जोख बहादुर मल्लले बिगतमा भएका कमि कमजोरी हरु लाइ सुधार गर्ने र आगामी दिनमा उपभोक्ताहरु लाइ सहज सेवा उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धता ब्यक्त गरेका थिए ।
कार्यक्रममा सहभागीहरुले सरोकारवाला निकाय सम्वन्धित सरकारी तथा तथा गैरसरकारी कार्यालयका प्रमुखहरुलाई आफूहरुले पाउने सेवा सुविधाकावारेमा जिज्ञासा पनि गरेका थिए । कार्यक्रममा सहभागीहरुले जिल्लामा फैलने सक्ने झाडापखलाका विषयमा र्सतर्कतावारे जिल्ला अस्पताल विकास समितिका अध्यक्ष खडकवहादुर डाँगीसँग जानकारी मागेका थिए ।
साथै जिल्ला अस्पताल सल्ले रुकुममा स्टेचर,सोचालय, पिउने पानी को उचित ब्यवस्था नहुदा बिरामी हरु लाइ समस्या भएको र त्यस बाट जटिल समस्या उत्पन्न भएको कुरा अध्यक्ष डाँगी समक्ष जानकारी गराएका थिए । सहभागीहरुको जिज्ञासा मेटाउँदै अस्पताल विकास समितिका अध्यक्ष डाँगीले सम्भावित झाडापखला लगायत सरुवा रोगलाई थप फैलन नदिने आश्वासन दिनुभएको थियो ।
यसै क्रममा जिल्लामा फैलिएको झाडा पखला दुषित पानीका कारण जिल्लाका अधिकांस स्थानमा समस्या उत्पन्न भएकोले जिल्लाका खानेपानीका प्रमुख प्रेमराज ढोटेल लाइ पनि ध्यार्नाकर्षा गराएका थिए ।
कार्याक्रममा जिल्ला वालकल्याण समितीका अध्यक्ष समेत रहनुभएका प्रमुख जिल्ला अधिकारी शम्भुप्रसाद मरासिनीले रुकुमको एकमात्र वालगृह बन्द हुनुको कारण खुलाउदै सञ्चालनको लागि कानुनी र आर्थिक कमजोरी भएकाल संचालन मा आउन नसकेको धारणा ब्यक्त गनु भएको थियो ।
Source: Janakpur.com

यार्सागुम्बाले मच्चाएको तहल्का

रुकुम (खलङ्गा), ३ जेठ । यार्सागुम्बा टिप्ने मौसम सुरु भएपछि रुकुमको पूर्वी क्षेत्रका अधिकांश घरमा मान्छे भेटाउन मुस्किल पर्दछ ।
केही वर्षयता राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय यी बजारमा यार्सागुम्बाको माग र बजार भाउमा एक्कासि वृद्धि भएपछि यहाँका बासिन्दाको ध्यान आधा वर्ष भन्दाबढी समय यसैमा बित्ने गर्दछ । भिरालो जमिन भएकाले आफ्नो खेतबारीमा उब्जिएको अन्नले करिब तीन महिना भन्दाबढी पेट पाल्न सकिदँैन ।
केही वर्षयता स्थानीयबासिन्दाले आफ्नो खेतीबारीमा भन्दा यार्सागुम्बा खोज्नमै ध्यान दिने गरिरहेका छन् । यार्सागुम्बा उम्रने रुकुमका पूर्र्वी गाविस रन्मामैकोटको लेकालीक्षेत्र पुपाल, जाङला, सुनदह त्यसैगरी काँक्री गाविसको लेकलगायतमा काखे बालक च्यापेका महिलादेखि ७० वर्षसम्मका बुद्धिबहादुर पनि चिसोमा घिस्रेको देख्दा लाग्छ यो भन्दा ठूलो अवसर उनीहरूका लागि अरू केही पनि छैन ।
यसमा अझ रमाइलो पक्ष त के छ भने वर्षभरी जीवन जिउने आधार यसैलाई ठान्ने रुकुमेली आफ्नो सम्पूर्ण जायजेथा पाटनमा नै लिएका छन् । बुकी खरमात्र उम्रने पाटनको समथर भागमा एकसरासँग टाँगिएका हरिया र सेता पालले त्यहाँको जनजीवनलाई साह्रै मोहित तुल्याइरहेका छन् ।
परिवारका सबै सदस्यमा अलि अशक्त सदस्य मात्र आफ्नो पाल कुरेर बसिरहेका हुन्छन् । तीन महिनासम्मका लागि रासन बोकेर त्यहाँ उक्लिएका उनीहरू दैनिक सङ्कलन गरेको यार्सागुम्बा सुरक्षित ढङ्गले कहाँ कसरी राख्छन् एकले अर्कोलाई जानकारीसम्म पनि दिदँैनन् ।
अचेल पाटनको त्यो दृष्यलाई यतिले मात्र होइन, व्यापारीको हुलले पनि केही राम्रो बनाउनमा सहयोग गरिरहेका छन् । व्यापारका लागि रुकुम र बाहिरका जिल्लाबाट पनि घुमन्ते व्यापारी मजैले बसिरहेका छन् । पाटनमा अरूभन्दा रक्सी र तयारी खाना चाउचाउ बिस्कुटलगायतको राम्रो व्यापार भइरहेको व्यापारी बताउँछन् ।
एउटा चाउचाउ रु ३५ मा बिक्री भइरहेको छ । आजभोलि रुकुमका विद्यालयमा ताल्चा लागेको छ, कारण शिक्षक र विद्यार्थी दुबैले पैसा कमाउन । यार्सागुम्बा सङ्कलनलाई व्यवस्थित बनाउन समिति बनाई प्रवेशपत्रको व्यवस्था गरिएको छ ।
यसवर्ष यार्सागुम्बा सङ्कलनका लागि करिब ८ हजार प्रवेशपत्र वितरण गरिएको व्यवस्थापन समितिका उपाध्यक्ष नन्दजित पुनले जानकारी दिनुभयो ।
प्रवेशपत्रका लागि जिल्लाभित्रकालाई प्रतिव्यक्ति रु १ हजार र जिल्ला बाहिरकालाई प्रतिव्यक्ति रु १ हजार ५०० असुल गरिरहेका छन् । सो पैसा सामाजिक काममा प्रयोग गरिने पनि पुनले बताउनुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो, ‘नाकानाकामा हामी खटेका छौ, पाटनमै पनि प्रवेशपत्रबिना कुनै पनि मान्छे भेटियो भने जरिवाना गराएर बाहिर पठाइदिन्छौ, यो हाम्रो नियम हो ।’
यार्सागुम्बा सङ्कलनका लागि रुकुमका बाँफिकोट, झुला मग्मा, दुली, स्यालाखदी, गोतामकोट, आठ बीसकोट, डाँडा गाउँलगायतबाट हजारौँको सङ्ख्यामा पाटन पुगेका छन् ।
यार्सागुम्बा टिपेर टन्न पैसा कमाउने लोभ रुकुमेलीलाई मात्र छैन रोल्पा, सल्यान, जाजरकोट आदी जिल्लाका बासिन्दामा पनि छ । आजकाल दैनिक लाइनका लाइन मान्छे पाटन जाने गरेको बाटोमा पर्ने गोतामकोट अनाहका व्यापारी भीमबहादुर थापाले जानकारी दिए ।
हाल बजारमा यार्सागुम्बाको प्रतिकिलो रु ८ लाखदेखि रु १३ ्र लाख रहेको छ । यार्सागुम्बा खरिदका लागि काठमाडाँै, नेपालगन्ज, दाङलगायतका सहरबाट सयौँ व्यापारी तथा ठेकेदार पाटन पुगिसकेका छन् । सबैभन्दा उनीहरू नै तछाडमछाड गरिरहेका छन् । यस क्रममा चोरी डकैती र ठगीका घटना पनि बढ्ने सम्भावना देखिएको छ ।
राज्यले सुरक्षाको प्रबन्ध मिलाउनुपर्नेमा त्यहाँ पुगेका सर्वसाधारणको माग रहेको छ ।
Source :TaitanHerald

खाद्यान्न अभावले रुकुम प्रभावित

सुरेन्द्र खत्री, रुकुम । लामो समय सम्मको खडेरीका कारण प्रमुख हिउदे गँहु बाली उत्पादन हुन नसक्दा रुकमका अधिकांश गा.बि.स मा खाद्य संकट देखा परेको छ । जिल्लाका पुर्बि बिकट गा.बि.सहरु महत, कोल ,कार्की, मैकोट ,तकसेरा , प्वाङ्ग लगाएतका दर्जन बढि गाबिसमा खाद्यान्न संकट देखा परेको छ । साथै सदरमुकाम आसपासका गा.बि.स हरु पेउघा , छिवाङ्ग । झुला , सिम्ली , बाँफिकोट ,साँख लगाएतका गा.बि.सहरु मा थोरै मात्रामा उब्जेको गहुँबाली पनि भारि असिना ले नष्ट गर्दा रुकुम का धेरै गा.बि.स मा खाद्य संकट देखीएको हो ।
मकै आलु र फापर खाएर जिबन निर्वाह गदै आएका स्थानिय बासीहरु गत साल समयमै पानि नपर्दा र हावाहुरीका कारण मकै बाली उत्पादनमा कमि आएपछि मंसिर देखि नै खाद्य संकट ब्यर्होदै आएको रुकुम महतका पुण् छन्त्याल .बताउँछन । बर्षोबालीमात्र उत्पादन हुने ती स्थानहरुमा गतबर्षआलु र फापर खेतिमा कमी आएको स्थानियवासीहरुले बताएका छन ।
यता जिल्लाको ८/२० कोट,गोतामकोट,स्याँलाखदी,सिस्ने,बाँफीकोट,मग्मा लगायतका पश्चिमी गाविसहरुमा प्रमुख हिउदे गहुवाली उत्पादन गतबर्षो तुलनामा दुइ गुना घटेको कृषकहरुले दुखेशो ब्यक्त गरे । खाद्यान्न संकट भएपछी अहिले छिमेकी जिल्ला बाग्लुङ र रुकुमको धाउनेबाट प्रति क्वीन्टल रु ६ हजार पाँचसय सम्मको चर्को मुल्य तिरेर चामल ढुवानी गर्ने गरीएको छ । पटकपटक खाद्यान्न संकट ब्यर्होदै आएका उल्लेखित स्थानहरुमा गत असौजमै खाद्य संकटले चरम रुप लिएपछी जिल्ला प्रशासन कार्यालयको अगुवाईमा खाद्यान्न वितरणलाई सहज गरीएको थियो ।
खडेरीका कारण लगाएको बालीको बिउ समेत उत्पादन नभएपछि जिल्ला कृषिविकाश कार्यालय लगायतका संघ संस्थाहरुले विउबिजन वितरनमा त्रि्रता दिएका छन । विभिन्न समयमा भएका बन्द हडतालका कारण उल्लेख्य रुपमा खाद्यान्न ढुवानी हुन नसकेको र बषर्ायाममा रुकुममा यातायात पुण्रुपमा बन्द हुने भएकोले पनि यस बर्षो मकैबाली पाक्ने समय सम्म खाद्यान्न संकट रहीरहने निश्चित भएको कृषकहरुको दुखेसो रहेको छ ।
Source :reportersnepal.com

रुकुम जिल्लामा खाद्यान्नको मागमा वृद्धि

रुकुम,माघ १७, विगत बर्षको तुलनामा यस वर्ष रुकुम जिल्लामा खाद्यान्नको माग वृद्धि भैरहेको छ । जिल्लाका अधिकतर भागमा सिचाइको अभाव परम्परागत खेति प्रणालि, जनसंख्या वृद्धि र उपयूत्त मौसम अनुसार पानि नपरेका कारण खाद्यान्नको माग बढेको हो । रुकुममा आर्थिक वर्ष२०६४/०६५ मा ३५ क्वुइटल २०६५/०६६ मा ११ हजार क्वुइटल चामल विक्रि भएको थियो भने यस आर्थिक वर्षसुरु भएदेखि हालसम्म ६ हजार ६ सय क्वुइटल चामल र १ हजार लिटर तोरीको तेल विक्रि भइसकेको नेपाल खाद्य संस्थान शाखा कार्यलय रुकुमले जनाएको छ । खाद्य संस्थान शाखा रुकुमले माग गरे अनुसारको चामल केन्द्रले स्विकृत गरेमा यसै आर्थिक वर्षा १८ हजार क्वुइटल चामल विक्रि गर्न सकिने जानकारी नेपाल खाद्य संस्थान शाखा कार्यलय रुकुमका प्रमुख प्रेमनारायण भन्डारीले बताउनुभयो । जिल्लाका विकट गाविसहरु गोतामकोट, स्यालाखदि, हुकाम, रन्मा मैकोट,आठविसकोट लगाएतका गाविसहरुको लागि भनेर आएको विशेष परिष्थितिको ४ हजार ६ सय २५ क्वुइनटल चामल मध्ये ३ हजार ४ सय ८२ क्युन्इटल ५० किलो चामल सम्वन्धित गाविसका र्सवसाधारन लाई वितरन गरी सकेको जानकारी पनि प्रमुख भन्डारीले दिनुभयो । रुकुममा नेपाल खाद्य संस्थानका २ ओटा शाखा र एउटा डिपो कार्यैलय भएपनि शाखा कार्यलय चौरजहारी भने सन्चालनमा नरहेको बताइएको छ । हाल शाखा कार्यलय खलंगा २ सल्ले र डिपो कार्यलय शोभा रुकुमकोट सन्चानमा रहेका छन । अहिले खाद्य संस्थान रुकुममा ४ हजार क्वुन्टल चामल र ५ सय लिटर तोरिको तेल मौज्दात रहेको छ ।
Source: Ganesh Bika (nepalarab.com)

सडकभित्र आर्थिक अराजकता

एकीकृत नेकपा माओवादीको समानान्तर सत्ता अभ्यासकै बीचमा मध्यपश्चिमका पहाडी जिल्लाहरू भइरहेका समानान्तर सडक निर्माण युद्धभित्र द्रव्यमोहका कुरूप लक्षणहरू देखिन थालेका छन् । माओवादीले २०५२ फागुनमा रोल्पाबाट सशस्त्र विद्रोह थालेकामा विकास-निर्माणको रकम धुत्ने राजनीति भने छिमेकी रुकुम जिल्लाबाट सुरु भएको छ । यस्तो प्रतिस्पर्धामा ठूला तीन दल एकीकृत माओवादी, नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले छन्, जसको प्रभाव रोल्पा र सल्यानतिर पनि फैलिँदै छ ।
एकीकृत निर्माणमा जाँदा मुखमा बजेट पर्ने सम्भावना कम देखिएपछि रुकुमका गाउँमा राजनीतिक दलका फरकफरक सडक बन्दैछन् । यसको पहिलो उदाहरण मध्यपहाडी लोकमार्ग हो । रुकुमको काग्री-लुकुम-रुकुमकोट-मुसिकोकाट-चौरजहारी हुँदै जाजरकोेेट जोड्ने केन्द्रीय योजना भए पनि माओवादीले यसलाई ढोरपाटन-टक्सेरा-बालुवा-मुसिकोट हँुदै जाजरकोट लैजाने कसरत थालेको छ । तर, एमाले र कांग्रेसले मूल योजनामा जोड दिएपछि सरकारी निकायहरू चेपुवामा परेका छन् । जिल्ला विकास समिति र गाउँ विकास समितिहरू पनि कसको भनाइ मान्ने, कसको नमान्ने दोधारमा परेका छन् । सडक विभाग र जिल्ला विकास समिति भने दुवै पक्षको भनाइ अनुसार सर्भे मनस्िथतिमा पुगेका देखिन्छन् ।
रुकुमकोटमा पनि मुरुदेखि पेउघा हुँदै नुवाकोट जोड्ने सडक समानान्तर ढंगले खनिँदै छन् । झूलनेटा-चौरजहारी सडक पनि समानान्तर मार्गको उदाहरण भएको छ । छिबाङ बगरबाट सीधै जानुपर्ने सडकलाई करबि तीन किलोमिटर घुमाएर लोरबिाङ ल्याउनुपरेको छ, राजनीतिक शक्तिको दबाबमा । सडकहरूलाई राजनीतिक शक्ति बढी भएका नेताका घरगाउँ र वडामा फनफनी घुमाइँदैछ । सडक निर्माण उपभोक्ता समितिका कोषाध्यक्ष रहेका रुकुम एमालेका जिल्ला उप-सचिव खेममान खड्का भन्छन्, "राजनीतिक दलपिच्छेका समानान्तर सडक खनिँदैछन् ।"
कतिपय ठाउँमा माओवादी, एमाले र कांग्रेसका नेताहरूको अन्य विषयमा मेल नभए पनि विकास बजेट दामासाही रूपमा बाँडीचुँडी खान कार्यकर्तामार्फत घाँटी जोडेका छन् । यी राजनीतिक नेताहरूले विकास बजेट खेलाउन मध्यपश्चिमका पहाडी जिल्लामा उपभोक्ता समितिको नाममा 'सिन्डीकेट' नै चलाएका छन्, जसमा विज्ञको होइन, जिल्ला नेताहरूको बोलवाला छ । यसका अगाडि सरकारी निकाय झुक्नैपर्ने अवस्था छ । त्यसलाई रुकुम जिविसका स्थानीय विकास अधिकारी उमेश बस्नेतको भनाइले पनि प्रस्ट्याउँछ । उनी यति मात्र भन्छन्, "यस सम्बन्धमा धेरै बोल्न मिल्ने अवस्था छैन ।"
यस्तो अवस्थामा आफ्नो अनुकूल विकास बजेट प्रयोग गर्न सहमत भएका तीन दलका नेताहरूले रकम खर्च गर्ने जिम्मेवारी आफू निकटहरूलाई दिने गरेका छन् । सडक निर्माणका लागि नेताहरूले बनाएको संयन्त्रमा परेका एक जना कर्मचारी भन्छन्, "अरू जिल्लाको पनि अवस्था रुकुमको जस्तै हो ।"
द्रव्यमोहका कारण सडकमा एकमत दलका नेताहरूले रुकुमका गाउँ तहसम्म आफ्नो पकड बनाउन निर्माण गरेको संयन्त्रको नेतृत्व सशस्त्र द्वन्द्वका अनुभवी शरुण बाठाले गरेका छन् । त्यसपछि एमालेका उप-सचिव खेममान खड्का सचिव भएका छन् भने कांग्रेसका जिल्ल्ाा सदस्य मानबहादुर नेपाली कोषाध्यक्ष बसेका छन् । जिविसबाट बजेट निकासा गर्ने यस समितिमा अन्य चार दलका प्रतिनिधि पनि छन् ।
जिविसबाट बजेट निकासा भएपछि रकम गाउँ तहमा गठित उपभोक्ता समितिका पदाधिकारीको नियन्त्रणमा पुग्छ । जहाँ जुन दलको वर्चस्व छ, त्यहाँ उसैले बहुमत समिति गठन गर्छ । विरोधमा उठ्न सक्ने आवाजलाई दबाउने कार्ययोजना अनुसार सडकले छुने जग्गाधनीलाई पनि समितिका राखिन्छ । यसरी योजनाबद्ध ढंगले बन्ने राजनीतिक दलका उपभोक्ता समितिसँग सम्झौता नगरी स्वतन्त्र रूपले बजेट खर्च गर्ने साहस जिविसदेखि सडक विभागसम्मका कुनै अधिकारीसित छैन । जिविसका एक कर्मचारी भन्छन्, "नेता उपभोक्ता भएको समितिमा भ्रष्टाचार देखियो भने पनि चुप लाग्नुपर्ने अवस्था छ ।"
गत वर्ष रुकुममा सडक निर्माणका लागि करबि पाँच करोड रुपियाँ छुट्याइएको थियो । त्यसमा मध्यपहाडी राजमार्ग निर्माण आयोजनाबाट दुई करोड र स्थानीय विकास मन्त्रालयबाट करबि दुई करोड रुपियाँ थपियो, जुन नेताहरूको नियन्त्रणमा खर्च भइरहेको छ । रुकुममा मात्र सडकका नाममा ४५ वटा समिति छन् । तीमध्ये मुसिकोट-बाग्लुङ-बुर्तिवाङ खण्ड अन्तर्गतको सडक निर्माण समितिमा माओवादी गजेन्द्रबहादुर ओली अध्यक्ष, एमालेका नेता टीकाराम शर्मा सचिव र कांग्रेसका पूर्णजंग शाह कोषाध्यक्ष छन् ।
यसैगरी, मुसिकोट-चौरजहारी सडक निर्माण समितिमा माओवादीका बालाराम विष्ट अध्यक्ष, एमालेका हरपि्रसाद शर्मा सचिव र कांग्रेसका बालकृष्ण भाट कोषाध्यक्ष छन् । शेरीगाउँ-चौरजहारी र चौरजहारी-स्यानीपिपल खण्डमा भने कांग्रेसका टीकाराम खत्री र तिलक बस्नेत अध्यक्ष छन् । झूलनेटा-चौरजहारी कृषि सडकमा एमालेका गणेश खड्का अध्यक्ष छन् ।
उता, कांग्रेसका केशर बटाला सचिव रहेका रम्िना-राडिनदुवा-छिनखेत सडकमा माओवादीका रातो कामीले अध्यक्षता गररिहेका छन् । चुनबाङ-मुसिकोट सडकमा माओवादीका शशीराम पुन अध्यक्ष बनेर सिन्डीकेट प्रणालीलाई मजबुत बनाउँदैछन् । बजेटमा नियन्त्रण जमाउन अन्य पार्टीसँग सिन्डीकेट सञ्चालन गर्दै आएका कांग्रेसका मानबहादुर नेपालीको तर्क छ, "राजनीतिक मान्छे पनि विकास प्रक्रियामा जोडिनुपर्दो रहेछ ।"
तर, जिविसका एक प्राविधिक भ्रष्टाचार ढाकछोपकै लागि जिल्लाका नेताहरूको एकाधिकार भएको समिति बनाउने गरेको खुलाउँछन् । भन्छन्, "त्यसमा कर्मचारीले निगरानी गर्न सक्ने अवस्था नै हुँदैन ।" जस्तो- सल्यानमा माओवादीबहुल उपभोक्ता समितिले खन्दै गरेकोमध्ये ९५ प्रतिशत सडकको अनुगमन गर्ने कोही छैन । माओवादीले ठेकेदारसँग मिलेर स्थानीय जनशक्ति प्रयोग गर्नुपर्नेमा स्काभेटरले जहाँ पायो, त्यहीँ खन्दैछन् । त्यस्तै, रोल्पामा स्काभेटरलगायतका ठूला उपकरण भित्र्याई बेरोजगारको रोजीरोटी खोस्दै पर्यावरणसमेत बिगार्ने कांग्रेस र एमाले पनि माओवादी बराबर नै छन् ।
रोल्पामा पनि स्थानीय निकाय ऐन अनुसार उपभोक्ता समिति गठन भएका छैनन् । दलका नेता-कार्यकर्ता पदाधिकारी रहेका नाम मात्रका उपभोक्ता समिति छन् । जिल्ला सर्वदलीय संयन्त्रले सडक योजना सञ्चालन गर्दै आएको छ । जहाँ जुन दलको बाहुल्य छ, त्यहाँ त्यही दलका कार्यकर्ता पदाधिकारी हुन्छन् । यसमा एकअर्काको विरोध छैन ।
ग्रामीण सडक खन्दा स्थानीय जनताले नै कुटो, कोदालो, साबेल प्रयोग गर्ने कुरा स्थानीय निकाय ऐनमा भए पनि जिल्लाका सबै योजनामा डोजर र स्काभेटर प्रयोग गरएिको छ । उपभोक्ता समितिहरू प्राविधिक नै नबोलाई सडक खनिरहेका छन् । उपभोक्ता समितिबाट भएका कामका लागि डोर हाजिर पेस गर्नुपर्ने प्रावधान छ । तर, काम स्काभेटर वा डोजरबाट गरेकाले बजेट भुक्तानीका लागि नक्कली हाजिरी देखाउने गरएिको जिविसका एक कर्मचारी बताउँछन् । जिल्ला सर्वदलीय संयन्त्रका सदस्य तथा रोल्पा कांग्रेसका सभापति कृष्णबहादुर घर्तीमगर भने सबै ठाउँमा सडक आवश्यक भएकाले गुरुयोजनाबिनै बजेट विनियोजन र योजना छनोट गर्नुपरेको तर्क गर्छन् ।
उता योजना सञ्चालन भइरहेको गाउँका जनतालाई त्यसबारे जानकारी हँुदैन । दलका जिल्ला नेताले लगाएको भागबन्डाका आधारमा पदाधिकारी चयन हुने हँुदा यस्तो बेथिति हुर्किएको प्रस्टै छ । उदाहरणका लागि, ६० लाख रुपियाँ लगानी रहेको करबि चार किलोमिटर लामो रोल्पाकै माडीचौर-घर्तीगाउँ सडक योजनालाई तीन दलले चार भागमा विभाजन गरेर आ-आफ्ना कार्यकर्ताको उपभोक्ता समिति बनाएका छन् । तीमध्ये दुई समितिको अध्यक्ष कांग्रेसले लिएको छ ।
उवा र थबाङ क्षेत्रमा भने सबै समितिमा माओवादीको एकलौटी छ । जस्तो- १ करोड रुपियाँ लगानीमा निर्माण भइरहेको तीन किलोमिटर लामो उवा-थबाङ ग्रामीण सडकलाई चार भागमा विभाजन गरेर माओवादीका जयप्रसाद घर्तीमगर, सरतिा घर्ती, शंकर झाँक्री र राजबहादुर पुन समिति अध्यक्ष भएका छन् । सडक खन्दा मेसिन प्रयोग गर्न दिएबापत अन्य समितिका नेताले पनि ठेकेदारबाट दैनिक भत्ता लिने गरेका छन् । सरकारी बजेटको दुरुपयोग रोक्न सर्वपक्ष्ाीय अनुगमन टोली नबनेको होइन । स्थानीय विकास अधिकारी रमेश न्यौपाने भन्छन्, "तर, उपभोक्ता समितिहरूमा दलहरूको एकाधिकारका कारण अनुगमन सम्भव भएको छैन ।"
यसरी माओवादी सशस्त्र युद्धले थिलोथिलो पारेका रुकुम, रोल्पा र सल्यानलगायत जिल्लामा माओवादी, कांग्रेस र एमाले मिलेर बढाएको बेथितिले शान्तिकालको विकासलाई पनि अवरुद्ध पारेको छ । यी जिल्लाहरूका विकास योजना आर्थिक अराजकतामा परेका छन् । पाँच वर्षभित्रमा रोल्पाका ५१ ग्ााविसमा सडक सञ्जाल पुर्‍याउने योजना भएकाले गाविसहरूले पनि धेरै बजेट सडकमै लगानी गर्दै आएका छन् । तर, जिविससँग कहाँ/कति सडक बनेका छन्, तथ्यांक छैन । जिल्ला इन्जिनियर हरबिहादुर मल्ल्ा भन्छन्, "त्यसमा पनि निर्माणाधीन सडकको संख्यासमेत थाहा छैन ।"

सर्वदलीय सहमति छ’

सशस्त्र द्वन्द्वपछि रोल्पा-रुकुममा सडकयुद्ध सुरु भएको हो ?
गाँस, बास, शिक्षा र रोजगारीको पूर्वाधार सडक र यातायात रहेछ । हामी अहिले तिनैलाई विशेष महत्त्व दिने पक्षमा छौँ । त्यसपछि बिजुलीले महत्त्व पाउनेछ । युद्धबाट विकास निर्माणमा फर्किएका र विचारबाट निर्देशित भएकाले हामीलाई जनशक्ति परचिालन गर्न सजिलो भएको छ ।
तर, नेताजति उपभोक्ता हुँदा आर्थिक अराजकता देखिएको छ नि ?
ठेक्कामा दिँदा पनि डिभिजनल इन्जिनियरले १० प्रतिशत खाने, थुप्रै ठेकेदार च्याँखे थाप्न आउने, १० प्रतिशत बाँडचँुड गर्ने, रकम दिएर ठेक्का थुत्न लगाउनेजस्ता विकृति हुने हुँदा ५० प्रतिशत बजेट मात्र बाँकी रहने अवस्था हुन्थ्यो । यस्तो काइदा ठीक छैन भनेर सर्वदलीय उपभोक्ता समिति बनाउने निर्णय भएको हो ।
रुकुममा राजनीतिक दलका नेता समानान्तर सडक बनाउँदैछन्, रोल्पामा के छ ?
रोल्पामा समानान्तर सडक छैनन् । यस जिल्लालाई विकासको नमुना बनाउन सर्वदलीय सहमति भएकोे छ । विकासमा हामी सबै एकमत छौँ ।
Source : Nepal weekly (जे पाण्डे र कृष्ण गौतम/खलंगा -रुकुम)साथमा, काशीराम डाँगी/लिबाङ )

एकीकृत रुकुम विकास योजनामा र्सवपक्षीय सहमति

रुकुम, पुस २८ गते । रुकुम जिल्लाको समग्र विकासका लागि एकीकृत रुकुम विकास योजना लागु गर्न जिल्लाका सभासद्, सम्पर्ूण्ा राजनीतिक दल र सरकारी कार्यालयका प्रमुखहरु सहमत भएका छन् ।
सो योजना छलफलका लागि जिल्ला विकास समितिमा र्सवदलीयर्/र्सवपक्षीय बैठक बोलाइएको थियो । जिल्लाका सभासद्हरुले तयार पारेको उक्त योजना पर्ूव शान्तिमन्त्री एवंं रुकुम- २ का सभासद् जनार्दन शर्मा 'प्रभाकर'ले बैठकमा पेश गर्नुभएको थियो । दर्ुइ दिनसम्म चलेको बैठकले उक्त योजना लागु गर्ने निर्ण्र्ाागर्दै कार्यान्वयनका लागि मूल समिति गठन गरेको छ ।
पर्ूवशान्तिमन्त्री शर्माको संयोजकत्वमा गठित समितमा रुकुमका पा“चैजना सभासद, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, स्थानीय विकास अधिकारी र प्रहरी प्रमुख सदस्य रहनुभएको छ । त्यस्तै बैठकले विशेषज्ञसहितका विभिन्न उपसमूह गठन गरेको छ । मूल समितिले राजनीतिक दलहरु र विभिन्न उपसमिमितबाट आएका कार्यक्रमलाई केन्द्रित र र परिमार्जन गरी आगामी जिल्ला परिषद्मा पेश गर्ने भएको छ ।
जिल्लाका सबै राजनीतिक दल, विषयगत सरकारी कार्यालयका प्रमुखहरु सहितको बैठकले एकीकृत रुकुम विकास योजनालाई कार्यान्वयनका लागि यो समिति गठन गरिएको माओवादी रुकुमकार् इञ्चार्ज शरुण बा“ठामगरले जानकारी दिनुभयो ।
बैठकका सहभागीहरुले यस योजनाले रुकुमको दर्ीघकालीन विकासमा महत्वपर्ूण्ा भूमिका खेल्ने बताउ“दै जिविसको आवधिक विकास योजनाका रुपमा यसलाई कार्यान्वयन गर्नुपर्ने धारणा राखेका थिए । एकीकृत विकास योजनाभित्र सडक, विद्युत, खानेपानी, शिक्षा, पर्यटन, कृषिलगायतको क्षेत्रमा विकास गरी जनताको जीवनस्तरमा परिवर्तन ल्याउने कार्यक्रम समावेश गरिएको छ ।
Source: हाम्रो रुकुम

रुकुम र जाजरकोटमा फोन

रुकुम र जाजरकोटमा फोन
काठमाडांै, (नेस) नेपाल टेलिकमले रुकुम र जाजरकोटमा पीएसटीएन -तारवाला) टेलिफोन सेवा विस्तार गरेको छ।
यी दुइ जिल्लामा टेलिफोन सेवा विस्तार गरेपछि कम्पनीको लक्ष्यअनुरूप ७५ वटै जिल्लामा टेलिफोन सेवा विस्तार भएको छ।
यसअघि नै टेलिकमले जीएसएम र सीडीएमए प्रविधिको फिक्स्ड फोन तथा मोबाइलबाट ७५ वटै जिल्लामा टेलिफोन सेवा प्रदान गरिरहेको छ। नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार नेपाल टेलिकमका पीएसटीएन टेलिफोन प्रयोगकर्ताहरू ५ लाख ६७ हजार ५ सय ३५ रहेका छन्। हाल नेपालमा टेलिफोन तथा मोबाइल गरी कुल प्रयोगकर्ताको संख्या ६९ लाख ३१ हजार ४ सय ९५ पुगेको छ जुन कुल जनसंख्याको २५ दशमलव २० प्रतिशत हो।
Source: Nepal Samacharpatra

विद्युतमा जनताको लगानी

मध्यपश्चिमका दर्ुगम पहाडी जिल्ला रोल्पा र रुकुममा त्यहाँका जनताले आफ्नै लगानी र योजनामा स्थानीय खोलाबाट विजुली निकालेर गाउ“ झिलिमिली बनाएका छन् । ८-१० लाखको सानो लगानीमा विजुली उत्पादन गरेर सिंगो गाउ“ उज्यालो पार्न सक्नुलाई विकासको उदाहरणीय मोडेल मान्न सकिन्छ । रुकुमको काँडा गाविसका १ सय ४ घरधुरी जनताले प्रत्येक घरधुरीबाट ३ हजारको दरले रकम उठाउनुका साथै गाविसको समेत सहयोगमा स्थानीय खोलाबाट विद्युत उत्पादन गरेर प्रेरणादायी उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् । कुनै पनि मुलुकको विकासको आधार एवं मेरुदण्ड त्यहींका जनता हुन् र विकासमा जनसहभागिता जुटाउन सक्नु नै सबैभन्दा ठूलो कुरा हो भन्ने कुरा त्यहाँका जनताले प्रमाणित गरेर देखाएका छन् ।
मुलुकलाई औद्योगिकरण गरेर सम्पन्न बनाउनका लागि यातायात र विद्युतको विकास गर्नु अनिवार्य हुन्छ । लोडसेडिङका कारण अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर परिरहेको अवस्थाबाट मुक्ति पाउन तत्काल ठूला-ठूला आयोजना सञ्चालन गर्नुभन्दा पनि साना र मझौलाखालका हाइड्रो पावर योजनामार्फ विद्युतीकरण गर्नसक्ने राम्रो सम्भावना देखिएको छ । यसप्रकारका साना योजनाहरु स्थानीय जनताको लगानी र पहलकदमीमा शुरु गर्न सकिने प्रशस्त सम्भावना छन् । हाइड्रो पावरमा जनताको लगानी र सहभागिता बढाउन सकियो भने विदेशी लगानीका लागि मुख ताक्नुपर्ने अवस्था विस्तारै कम भएर जानेछ । विश्वकै दोस्रो विद्युत उत्पादन गर्न सक्ने जल सम्पदा हामीसँग भएकाले यसमा नेपाली जनताको हक स्थापित गर्नका लागि सरकारले योजना बनाउन जरुरी छ । नेपालको जलस्रोत विदेशीलाई अहिलेसम्म जति सुम्पिए पनि आउँदा दिनमा जनताको लगानीलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर नीति निर्माण गरिनुपर्छ ।
नेपालको उन्नति र विकासको भरपर्दो आधार हाइड्रो पावर नै हो । अहिलेसम्मका नीति निर्माताहरुले यसको महत्व नबुझेका होइनन् तर विदेशीहरुको स्वार्थ र हितमा यसलाई प्रयोग गर्ने काम गरे । अब यस क्षेत्रमा जनताको प्रत्यक्ष लगानीको अवसर बढाउ“दै विकासका नया“ सम्भावनाहरुको खोजी गर्न जरुरी छ । रुकुम र रोल्पाका काँडा, थवाङलगायतका ग्रामीण जनताले विद्युतमा लगानी गरेर गाउँ उज्यालो पारेजस्तै महाकालीदेखि मेचीसम्म र तर्राईदेखि हिमालसम्मका नेपाली जनताले हाइड्रो पावरमा लगानी गर्ने वातावरण बन्यो भने १० वर्षै मुलुकको कायाकल्प हुनसक्छ । नेपाली जनतासँग श्रम, सीप र पू“जी नै नभएको होइन तर राज्यको गलत नीतिका कारण राष्ट्र र जनता गरीब बनेका हुन् । मुलुकमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भइसकेकाले विगतलाई सराप्नुभन्दा पनि नयाँ नीति बनाएर अगाडि बढ्नु अहिलेको आवश्यकता हो ।
कुनै पनि मुलुकको आर्थिक उन्नति औद्योगिकरणबिना हुँदैन । आर्थिक क्रान्तिको नारालाई र्सार्थक बनाउन विद्युत नभई नहुने अनिवार्य आवश्यकता हो । नेपालको यति ठूलो स्रोत अहिलेसम्म त्यसै खेर गइरहेको अवस्थामा दर्ीघकालीन र तात्कालीन योजना बनाएर अगाडि बढ्न आवश्यक छ । नेपालका सबै राजनीतिक दलहरुले जलस्रोतसम्बन्धी साझा राष्ट्रिय नीति बनाउन पनि त्यत्तिकै जरुरी छ । जलस्रोत हाम्रो विकासको मूल आधार बन्नसक्छ । यसमा राजनीतिक विवाद आउन दिनुहुँदैन । महाकालीसम्बन्धी विवादमा कुरो नमिल्दा एमाले फुटेको हामीले देखिसकेका छौं । नेपालको जलस्रोतको मालिक नेपाली जनतालाई बनाउनु सरकार र दलहरुको प्राथमिकता हुनुपर्छ ।
Source: Naya Yugbodh Dang

स्वयंसेवी प्राविधिक

जागिरबाट सेवा निवृत्त भएपछिको समय बिताउन मानिसले आ-आफ्नै किसिमको योजना बनाएका हुन्छन् । धेरैजसोको योजना व्यक्तिगत समृद्धिकै वरपिर िघुमेको हुन्छ । रुकुमकोट-३ का खड्गबहादुर बीसी, ६०, ले भने पुरानै जागिरलाई समाजसेवाको माध्यम बनाएका छन् । अर्थात् पेन्सन पाकेको चार वर्षपछि पनि विभिन्न विकास निर्माणसम्बन्धी काममा प्राविधिक सेवा दिइरहेकै छन्, निःशुल्क । जिल्ला खानेपानी कार्यालयमा २७ वर्ष सेवा गरेका बीसी भन्छन्, "त्यसै बस्नुभन्दा गाउँको सेवा गर्दा आनन्द लाग्छ ।"
हुन पनि उत्तरी रुकुमका काँडा, मोराबाङ, महत, साकिम, रुकुमकोट आदि गाविसमा खानेपानी वा अन्य कुनै परयिोजना आयो भने उनकै खोजी हुन्छ । विसं ०२५ मा भारतमा ओभरसियर कोर्स गरेर ०३६ देखि सरकारी जागिर सुरु गरेका उनी अहिले दुई सहयोगीका साथ गाउँमा सक्रिय छन् ।
जागिरबाट अवकाश पाएपछि बीसीले यस क्षेत्रका ५० भन्दा बढी योजनामा प्राविधिक सहयोग गरेका छन् । समाजसेवाको यस्तो दिनचर्यामा श्रीमती र पाँच छोराछोरीले पूर्णरूपमा साथ दिएको बीसी बताउँछन् ।
source: Nepal

रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू

कुनै पनि देशको कुनै पनि समयको कला, वास्तुकलाले त्यस देशको तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, राजनीतिक एवं वैदेशिक सम्बन्धका बारेमा समेत जानकारी दिने काम गरेको हुन्छ । कलाले मानव सभ्यताको उचाइलाई नाप्ने काम गर्दछ । जुन समयमा कलाको राम्रो विकास भएको हुन्छ, त्यस समयमा देश हरेक दृष्टिले सम्पन्न थियो भन्ने कुरा बुझ्न सकिन्छ । जसरी लिच्छविकालीन उत्कृष्ट कलाकृतिले लिच्छविकालको सम्पन्नतालाई पुष्टि गरेको छ । त्यसैले त नेपालकै इतिहासमा लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग'को नामले अलङ्कृत बन्न पुग्यो यसरी कला र वास्तुकलाले देशको तत्कालीन सम्पूर्ण अवस्थाको चित्रण गर्ने हुँदा देशको समग्र इतिहास अध्ययन गर्ने कार्यका लागि कला र वास्तुकलाले अत्यन्त महìवपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ । तसर्थ यस्ता प्राचीन इतिहासलाई प्रमाणित गर्ने भरपर्दा र महìवपूर्ण प्रमाणहरूको रूपमा देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक र पुरातात्विक सम्पदाहरूको खोजीखोजी संरक्षण गर्नु अत्यन्तै जरुरी हुन्छ ।
प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन- २०१३ ले अधिराज्यभर यत्रतत्र छरिएर रहेका सम्पदाहरूको अन्वेषण, उत्खनन्, संरक्षण र सम्बर्द्धन गरी त्यसको व्यवस्थापन गर्ने अधिकार पुरातत्व विभागलाई दिएको छ तर पुरातत्व विभागले २०४३ सालमा आएर मात्र ७२ वटा जिल्लाका सांस्कृतिक सम्पदाहरूको प्रारम्भिक सर्वेक्षण गरी प्रतिवेदन तयार पार्ने काम गरेको थियो । यद्यपि पर्याप्त जनशक्तिको अभाव र फोटोग्राफीसमेत नभएकोले त्यो अपुरो रहन गयो । अपुरो तर महìवपूर्ण उक्त कार्यलाई पूर्णता दिनको लागि पुरातत्व विभागले आर्थिक वर्ष २०६४/६५ देखि देशभरि छरिएर रहेका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सूची तयार पार्नका लागि सर्वेक्षणको कार्य सुरु गरेको छ । सांस्कृतिक तथा पुरतात्विक सम्पदाहरूलाई तिनको व्यापकता, ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, सामाजिक-सांस्कृतिक महìव, कला, वास्तुकला आदिलाई आधार बनाएर वर्गीकरण गरी तिनको संरक्षण गर्नु यस सर्वेक्षणको उद्देश्य रहेको छ ।
पुरात्व विभागको यो महìवपूर्ण उद्देश्य पूरा गर्नको लागि संस्कृतिकर्मीको हैसियतले मैले पनि एउटा अवसर प्राप्त गरेको थिएँ । रुकुम र रोल्पा जिल्लाका सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाहरूको सर्वेक्षण विवरण तयार गर्ने कामको जिम्मा मैले लिएको थिएँ । अध्ययनक्रममा रोल्पा र रुकुम जिल्लामा सांस्कृतिक सम्पदाका रूपमा बहुसङ्ख्यामा मन्दिर र केही कोटहरू पाइयो । त्यहाँ पाइएका मन्दिरहरूको प्राचीनता प्रमाणित गर्ने कुनै पनि ठोस प्रमाणहरू -पुरातात्विक प्रमाण) नभेटिने हुँदा मन्दिरमा पूजा गर्ने पुजारीको पुस्ता गन्ती गरेर र स्थानीय बूढापाकाको भनाइलाई आधार मानेर कुन मन्दिर कति पुरानो हो भन्ने कुराको निक्र्योल गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । अधिकांश मन्दिरहरू किंवदन्तीका आधारमा स्थापना गरिएको पाइन्छ । हुन त नेपालका प्रायः मन्दिरहरू यसरी नै स्थापना गरिएका पाइन्छन् । मन्दिरहरूमा मन्दिर स्थापनाकालमा राखिएका मूर्ति भेटिँदैनन् । भेटिए पनि पछिल्लो समयमा राखिएका मूर्तिहरू भेटिन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरमा भेटिने स्थापनाकालकै मूर्तिहरू पनि सम्बन्धित देवदेवीको वास्तविक स्वरूपमा नभई प्रतीकात्मक स्वरूपको प्रस्तरको सादा मूर्ति भेटिन्छन् । भेटिएका प्रायः सबै मूर्तिहरू प्रस्तरबाट बनेका पाइन्छन् । कुनैकुनै मन्दिरहरू सामान्य कलात्मक देखिए पनि अधिकांश मन्दिरहरू कलाबिहीन पाइन्छन् । यसरी रोल्पा र रुकुमका सम्पदाहरू ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, कला र वास्तुकलाका दृष्टिले त्यति महìवपूर्ण नरहे तापनि सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक दृष्टिले नेपालका अन्य नाम चलेका मन्दिरहरू भन्दा कम महìवका छैनन् ।
ऐतिहासिक एवं कला र वास्तुकलाको दृष्टिले कम महìवका भए तापनि सामाजिक र सांस्कृतिक महìव बोकेका यी मन्दिरहरूको उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन गर्नु अति आवश्यक छ । संरक्षणका अभावमा मूर्तिहरू चोरी हुने, सम्पदाका नाममा भएका गुठी जग्गाहरू व्यक्तिद्वारा हडप्ने काम भइरहेको छ । जसले गर्दा मन्दिर व्यवस्थापनमा असर परिरहेको छ । त्यस्तै सम्बन्धित निकाय -पुरातत्व विभाग)को उचित ध्यान नपुग्दा सम्पदा पुनर्निर्माण वा जीर्णोद्धारको समयमा पुरातत्वको मूल्य, मान्यता र नियमको ख्याल नगरी सिमेन्टको प्रयोग गर्ने, मौलिक स्वरूपलाई परिवर्तन गरिदनेे, मन्दिर नै अर्को स्थानमा सारेर पुनर्निर्माण गर्नेजस्ता कामहरू भएको पाइन्छ । त्यति मात्र होइन, चौबीसे राजाहरूको दरबार, जुन पछिल्लो समयमा आएर कोटका रूपमा परिचित भए, जसले वर्तमान समयमा उक्त स्थानको पहिचान गराउने महìवपूर्ण काम गरेको छ, ती महìवपूर्ण ऐतिहासिक कोटहरू संरक्षणको अभावमा यतिखेर पृथ्वीको गर्भमा विलिन भएका छन् । जुन बाँकी छन् ती पनि लोप हुनेक्रममा रहेका छन् ।
खास गरी रुकुम जिल्लाका मुसिकोट, रुकुमकोटलगायत थुप्रै ऐतिहासिक कोटहरू यतिखेर अवशेषको रूपमा पनि भटिँदैनन्् । रुकुम जिल्लाकै न्वारन गर्ने शोभा गाउँ विकास समिति वडा नं. १ कोटडाँडामा रहेको हाल नाम निसानै फेला पार्न नसकिने रुकुमकोट, जहाँ पहिले चौबीसे राजाको दरबार थियो । सम्बन्धित निकायको ध्यान नपुग्दा आज पूर्णतया लोप हुन पुगेको छ । यहाँसम्म कि कोटको जगमा लगाइएका इँटा, ढुङ्गासमेत कोट रहेको स्थानमा भेटिँदैनन्् । यसै गरी, रुकुम जिल्लाकै खलङ्गा गाउँ विकास समिति वडा नं. ७ बोहोरा गाउँमा अवस्थित जिल्लाकै सदरमुकामको पहिचान गराउने ऐतिहासिक महìव बोकेको मुसीकोटको हविगत पनि अत्यन्तै नाजुक रहेको छ । रुकमुकोटमा कोटको कुनै पनि अवशेष नपाइए तापनि कमसेकम कोट रहेको स्थान त हालसम्म कसैले कब्जा गरेको छैन, सुरक्षित छ तर मुसिकोट रहेको स्थान नेपाली सेनाले कब्जा गरी ब्यारेकमा परिणत गरेको छ । यहाँ पनि कोटको कुनै अवशेष भेटिँदैन । त्यसैले होला सेनाले कोटको सर्वेक्षण विवरण तयार पार्नका लागि अनुमति दिन असाध्यै गाह्रो मानेको थियो । यही ब्यारेक भएको स्थान नजिकै अवस्थित एउटा देवी मन्दिर, जुन भवानी मन्दिरका नामले चिनिएको छ, लाई बज्रदल नामको सैनिक सङ्गठनले पुनर्निर्माण गर्दा मन्दिरको मौलिक स्वरूप परिवर्तन गर्नुको साथै देवीको नामको अगाडि सङ्गठनको नाम जोडेर बज्रभवानी नामकरण गरी सम्पदाको मौलिक नामसमेत परिवर्तन गरिदिएको छ । यो कार्यले पुरातत्व विभागलाई नै चुनौती दिएको देखिन्छ । जबकि पुरातत्व विभागको नियमअनुसार मौलिक स्वरूप पनि परिवर्तन गर्न पाइँदैन । रुकुम र रोल्पामा यस्ता अन्य थुप्रै सम्पदाहरू रहेका छन्, जुन संरक्षणको अभावमा लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । रोल्पाको चौबीसे राजाको खुङ्ग्रीकोटको दरबार संरक्षणको अभावमा जीर्ण अवस्थामा पुगेको छ । त्यस्तै ऐतिहासिक गजुलकोट संरक्षणको पर्खाइमा रहेको छ ।
इतिहासको विभिन्न कालखण्डका मानव समाज, सभ्यता र संस्कृतिका विकासका प्रमाणहरूलाई सम्बन्धित निकायले गम्भीरताका साथ उचित संरक्षण र सम्बर्द्धन नगर्ने हो भने एक दिन मानव विकासको इतिहास नै गम्भीर खतरामा पर्न जाने निश्चित छ ।
Source: Duryodhan Basnet Madhupark(MAngsir,2066)

दोषीमाथि तत्काल कारबाही ः महासंघ

काठमाडौ, २०६६ मंसिर २५ - नेपाल पत्रकार महासंघले रुकुमकी पत्रकार टीका बिष्टमाथि सांघातिक आक्रमण गर्ने अपराधी पत्ता लगाएर दोषीलाई कारबाही गर्न माग गरेको छ । तत्काल अपराधी पत्ता लगाउन दबाब दिँदै महासंघले बिहीबार देशभरका जिल्ला प्रशासन कार्यालयअगाडि ४५ मिनेट धर्ना दिएर विरोध प्रदर्शन गर्‍यो ।
मुलुकमा श्रमजीवी पत्रकारहरू असुरक्षित भएको भन्दै महासंघले बिष्टका अपराधीलाई कारबाही नगरेसम्म चरणबद्ध रूपले आन्दोलनमा उत्रने जनाएको छ । पत्रकार बिष्टलाई अज्ञात समूहले मंगलबार दिउँसो नियन्त्रणमा लिई चरम यातना दिएको थियो ।
महासंघका अध्यक्ष धर्मेन्द्र झाले राज्य अनुत्तरदायी भएकाले विडम्बनापूर्वक आफूहरू मानवअधिकार दिवसका अवसरमा पत्रकारको सुरक्षा माग्दै विरोध प्रदर्शन गर्न बाध्य भएको जनाए । दण्डहीनताका कारण अपराधीले राजनीतिक संरक्षण पाएको बताउँदै राजनीतिक पूर्वाग्रह नराखी घटनाको छानबिन गर्न उनले आग्रह गरे ।
'४८ घन्टा बितिसक्दा पनि सरकारले घटनामा संलग्नलाई कारबाहीको घेरामा ल्याउन सकेको छैन,' झाले भने, 'तर पनि निर्लज्जतापूर्वक भनिरहेको छ, 'हामी अनुसन्धान गरिरहेका छौं, बिष्टको उपचार खर्च सरकारले बेहोर्नेछ ।' सरकारले खर्च गरेर मात्र पत्रकारको मनोबल उच्च नहुने उनले बताए ।
माओवादी पोलिटब्युरो सदस्य जर्नादन शर्मा प्रभाकरले जुनसुकै पार्टीको भए पनि अपराधीलाई हदैसम्मको कारबाही गरिनुपर्ने बताए । उनले भने, 'यो घटनाले सरकारी वा राजनीतिक संरक्षण पाउनु हुँदैन ।'
पत्रकार बिष्टमाथि भएको घटनाको भत्र्सना गर्दै बिहीबारै दक्षिण एसियाली पत्रकार महिला सञ्जाल -स्वाम), साफ्मा नेपाल, आदिवासी जनजाति पत्रकार संघ, क्रियाशील पत्रकार महिला लगायतका संस्थाले विज्ञप्ति जारी गरी दोषीलाई कारबाही गर्न माग गरेका छन् । देशमा पत्रकार महिलाको संख्या न्यून रहेको र लामो समयसम्म पत्रकारितामा महिलाको निरन्तरता चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको अवस्थामा एकपछि अर्को गर्दै पत्रकार महिलामाथि भएका यस्ता घटनाले नकारात्मक असर पार्ने स्वामको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।
महासंघले बिहीबारै समयमै संविधान निर्माण गर्नका लागि दबाब दिन देशव्यापी रूपमा संकलन गरेको हस्ताक्षर संविधानसभाका अध्यक्ष सुवास नेम्बाङलाई बुझाएको छ ।

पत्रकार बिष्टको स्वास्थ्य सुधारोन्मुख

काठमाडौं -कास)- नकावधारी समूहको मंगलबार सांघातिक आक्रमणमा परेकी रुकुमकी पत्रकार टीका बिष्टको स्वास्थ्यमा सुधार देखिएको छ । दुई दिनदेखि बेहोस अवस्थामा रहेकी बिष्ट बिहीबार होसमा आइन् ।
उपचारमा संलग्न हाडजोर्नी शल्यचिकित्सक शिक्षाप्रकाश श्रेष्ठले ७२ घन्टा नभई उनको स्वास्थ्यबारे केही भन्न नसकिने बताएका छन् । 'टाउकाको सिटिस्क्यानको रिपोर्टमा माइनर क्र्याक देखिएको छ,' श्रेष्ठले भने, 'हिजो लामो समय बेहोस भएकाले ७२ घन्टापछि चक्कर लाग्न र बान्ता पनि हुन सक्छ ।' होसमा भए पनि दिसापिसाब राम्ररी हुन सकेको छैन । चिकित्सकले भने, 'पाइप लगाएर मात्र युरिन पास भइरहेको छ ।' बिष्टको अल्ट्रासाउन्डको रिपोर्ट आउन बाँकी भएकाले उनको स्वास्थ्यस्थितिबारे बोल्न नसकिने बताएका हुन् ।
अन्य मेडिकल जाँचमा घाइतेको पाखुरा र तिघ्रामा असर देखिएको उनले बताए । घाइतेलाई पिटेर यातना दिइएकाले जीउभरि नीलडाम रहेको बताउँदै उनले भने, 'हातखुट्टाका मांसपेशीहरूमा बढी असर देखिएको छ ।'
होसमा रहेकी बिष्टले बोल्दा टाउको दुख्ने बताएकी छन् । बिहीबार कुराकानी गर्न खोज्दा 'बोल्यो भने टाउको दुख्छ' मात्र भनिन् । हिजोभन्दा केही सुधार भएको बिष्टका दाजु उदयकुमार बिष्टले बताए । 'आज बिहानैदेखि होसमा छिन्, मान्छे चिन्छिन् ।' तीन दिनदेखि केही नखाएकी बिरामीले थोरै झोल कुरा खाएकाले चाँडै निको हुने आशा गरेको उनले बताए ।
तर बिरामीलाई बोल्न अप्ठ्यारो भइरहेको बताउँदै उनले भने, 'उनलाई बोल्दा अप्ठ्यारो भइरहेको छ, खालि टाउको दुख्यो मात्र भन्छिन् ।' हाल पत्रकार महासंघले उनको उपचार खर्च बेहोरिरहेको पनि बिष्टले जानकारी दिए ।
Source: Kantipur

रुकुमका महिला घरायसी काम त्यागेर व्यवसायतिर

रुकुम । जिल्लाको साँख गाविस वडा नं ४ मेलचौरकी लक्ष्मी बुढाले महिलाहरूले के गर्न सक्छन् र ? भन्ने मान्यतालाई ठूलो चुनौती दिएकी छिन् ।
सधँै ढिकीजाँतो र दैलोकुचोमा मात्र सीमित हुने लक्ष्मी सिलाइकटाई तालिम सिकेर व्यवसाय गर्न थालेकी छिन् ।
दुई छोरीकी आमा लक्ष्मीले सिलाइकटाइबाट दैनिक रु. एक हजार आम्दानी गर्छिन् । पहिले छोरीलाई पढाउन गाह्रो भएको बताउने लक्ष्मीले अहिले निजी विद्यालयमा राम्रोसँग पढाइरहेकी छिन् ।
आफूलाई चाहिने पैसा माग्दा र खर्च गर्दासमेत श्रीमान्लाई सोध्ने लक्ष्मीले आफ्नो कमाइबाट गृहस्थी र छोरीको शिक्षा-दीक्षाको गर्जो टारिरहेकी छिन् ।
वासुदेवी विष्टलाई पनि यो व्यवसायप्रति चासो नभएको पनि होइन तर, उनलाई परिवारले यो पेसालाई स्वीकार गर्दैन कि भन्ने डर लागिहेको थियो ।
उनी भन्छिन्- आफ्नो जातिले नगर्ने काम किनगर्ने भनेर परिवारबाट गाली आउँछ कि भन्ने डर लागेको थियो तर, मेरो परिश्रम र लगनलाई देखेर परिवारले झन् हौसला दिएपछि भोकोले खीर पाएझैं भएको छ ।
जति कपडा सिलायो उतिनै सीपमा वृद्वि हुने बताउने वासुदेवीले अहिले महिलाका लागि सबै कपडा राम्रोसँग सिलाउँछिन् । समयको सदुपयोग हुने र पैसाको लागि अरु कुनै कामको जोहो गर्नुनपरेको भन्ने वासुदेवीले आफ्नो परिवारको आर्थिक स्थितिसमेत बलियो बनाएकी छिन् ।
त्यस्तै परिवारको लुकीछिपीमा जुत्ता सिलाइ तालिम सिकेकी विमलालाई परिवारले गालीसमेत गरेको उल्लेख गर्दै गर्वसाथ भन्छिन्-’म मेरो कामप्रति सन्तुष्ट छु । परिश्रम गरेर खानेलाई कसैले रोक्न सक्दैन, त्यसैले म अझ ठूलो पसल थाप्ने विचार गरेकी छु ।’
पौरख र लगन भएपछि जस्तोसुकै गाह्रा र तगारालाई सजिलै परास्त गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण बनेकी विमलासँग अहिले तीनजना महिलाले काम गर्दै आएका छन् ।
महिला आफैँ अघि सरे समाजमा विस्तारै फरक सोच पलाउँदै जान्छ भन्दै महिला विकास रुकुम साखामा कार्यरत् भावना साह भन्नुहुन्छ- ‘महिलालाई काम गर्नको लागि घरपरिवार तथा समाज कसैले पनि स्वीकृती दिँदैन, महिला आफैँ अगाडि बढ्न जान्नुपर्दछ ।’
Source:FNN

जडिबुटीको सही मूल्यांकन हुन सकेन

रुकुम जिल्लाको सन्दर्भमा जडिबुटीको सम्भावना हुँदाहुँदै पनि यसको उचित संरक्षण र सम्बद्र्धन हुन सकेको छैन । सिस्ने हिमालको काखमा अवस्थित जडिबुटीको धनी र सम्पन्न जिल्ला मानिन्छ रुकुम । यस जिल्लामा दुर्लभ र मूल्यवान् अति उपयोगी एवं लोकपि्रय विभिन्न प्रकारका जडिबुटीहरु पाइन्छन । तर विडम्बना नै मान्नुपर्छ हाम्रा यी अमूल्य जडिबुटीको सदुपयोग हुन सकेको छैन महत्व बुझ्न अझै सकिएको छैन । रुकुम जिल्लाका मूल्यवान् जडिबुटीहरु त्यसै खेर गइरहेका छन् भने कतिपय जडिबुटीहरु एकदमै कम मूल्यमा बाहिरिएका छन् । तर तिनै जडिबुटीबाट बनेका विदेशी औषधीहरु किन्न लाखौँ रुपैयाँ खर्च भइरहेको छ । यस जिल्लाको केही जडिबुटीहरु दलालको माध्ययमबाट निकै सस्तो मूल्यमा विक्री वितरण भइरहेको छ ।
रुकुम जिल्लामा पाइने जडिबुटीमा यार्चागुम्बा पाचाऔँले कटुकी चिराइतो सर्पगन्ध देवदार जटामसी भलायो असुरो सुगन्ध कोकिला रिठ्ठा शिलाजीत कस्तुरी पाखनबेदजस्ता दुर्लभ जडिबुटीहरु पाइन्छन् । यहाँ पाइने जडिबुटीहरुको आर्थिक महत्वका बारेमा स्थानीय उपभोक्ताहरु अहिलेसम्म अनविज्ञ नै छन् । प्रशस्त मात्रामा स्थानीय वैद्यहरु रहेकाले जिल्लामा करिब दुई तिहाई जनसंख्या स्वास्थ्य उपचार आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिमा नै निर्भर रहेका छन् । जिल्ला विकास समिति रुकुमको एक तत्याङ्कअनुसार हाल रुकुम जिल्लाबाट बाहिरिने जडिबुटीहरुमा यार्चागुम्बा कुरिलो जस टिमुर रिठ्ठा सेतरवाजरा जटामसी भलायो बुकी फुल दालचिनी अमला तितेपानी पाचाऔँले सुगन्ध कोकिला तिते कालादाना साधारण झ्याउ आदि रहेका छन् ।
जिल्लामा पाइने जडिबुटीहरु अत्यन्तै दुर्लभ एवं अमृततुल्य मानिएका यार्चागुम्बा पाचाऔँले कस्तुरी शिलाजीत आदि दिनप्रतिदिन दुर्लभ भइरहेका छन् । जिल्लाका हुकाम मैकोट जाङ्ग र सिस्ने गाविस यार्चागुम्बा पाइने क्षेत्र हो । वास्तवमा भन्ने हो भने रुकुमजस्तो विकट जिल्लामा पाइने जडिबुटीहरु अवैध बिक्री वितरण भइरहेका छन । जडिबुटीको चोरी निकासी भइरहेको छ । यसको नियन्त्रणमा सम्बन्धित निकायले ध्यान दिन जरुरी देखिन्छ । जडिबुटी खेतीलाई प्रोत्साहन गरी उसको खेतीलाई सामाजिक अभियानको रुपमा साचालन गर्दै जडिबुटीको भण्डारणलाई सम्बर्धन र संरक्षण गर्न हामी सबैको दायित्व हो । रुकुमजस्तो न्यून आय भएको समुदायको आर्थिक अवस्था सुधार्ने हो भने तत्कालैदेखि एक स्पष्ट गुरुयोजना बनाई कार्यान्वयन गर्नुपर्नु बताउँछन् स्थानीय बुद्धिजीवीहरु ।
रुकुममा जडिबुटी विकास सम्बन्धमा सरकारी तथा गैरसरकारी निकायबाट पहल गरिए तापनि संरक्षण र सम्बर्धनका लागि खासै कुनै पनि प्रयास भएको देखिँदैन । रुकुमका वासिन्दाहरुलाई जडिबुटीको महत्वबारे जनचेतना नहुनु संकलनकर्ताले आफ्नो पारिश्रमको उचित मूल्य नपाउनु जडिबुटीको परिणाम यकिन नहुनु जिल्लाको दुर्गम क्षेत्रमा अमूल्य जडिबुटी पाइनु संकलन गर्न उचित समय तथा संकलन विधि थाहा नहुनुजस्ता समस्याहरु रहेका छन् । एकातर्फ दुर्लभ र महत्वपूर्ण जडिबुटीहरुलाई संरक्षण र सम्बर्धन गर्न आवश्यक छ भने अर्कोतर्फ प्रशोधन केन्द्रको स्थापना गरी जडिबुटी तथा लघुवन पौदावारको माध्यमबाट रोजगारका अवसरहरु सृजना गर्नुपर्ने स्थानीय वासिन्दाको भनाइरहेको छ ।
सम्बन्धित निकायले यसको लागि जनचेतना वृद्धि गराउनुका साथसाथै व्यवस्थित रुपमा संकलन र खेतीसम्बन्धी प्रविधि विकासको आवश्यक छ । कुन जडिबुटी महत्वपूर्ण छ पारिश्रमिक र लगानी कति छ र दिगो रुपमा कसरी निरन्तरता दिन सकिन्छ । यस विषयमा कुनै संरक्षण हुन सकेको छैन । सिस्ने हिमालको काखमा अवस्थित यस जिल्लाको प्राकृतिक स्रोतको संरक्षण जडिबुटीको व्यवस्थापन र उसलाई निरन्तरता दिँदै व्यवस्थित रुपले संकलन तथा खेती विस्तार गरी अत्याधिक मात्रामा आयआर्जनको वृद्धि गरी जडिबुटी विकासलाई बढाउँदै लैजानु रुकुम जिल्लाजस्तो न्यून आय भएको समुदायको आर्थिक अवस्था सुधार्नमा केही टेवा पुग्ने थियो कि !
Source:Yuba Bahas

सामान ल्याउन गएका व्यापारी बेपत्ता

रुकुम सदरमुकाम खलङ्गामा पाँच वर्षदेखि फेन्सी व्यापार गर्दै आएका प्वांग गाविसका भुवन केसी सामान ल्याउन काठमाडौँ गएको समयमा बेपत्ता भएको पारिवारिक स्रोतले जानकारी दिएको छ ।
एक हप्ताअघि सामान ल्याउन भनी उनी काठमाडाँै गएको भए पनि अझैसम्म सम्पर्कमा नआएको उहाँको परिवारले जानकारी दिएको छ । उनले केही दिनपहिले फोन गरी आफू अज्ञात समूहको अपहरणमा परेको बताएको उहाँका भाइ मोहन केसीले बताउनुभएको छ । दाइको खोजतलासका लागि पहल गरिदिन बहिनी मनिसा केसीले सबैसँग आग्रह गर्नुभएको छ ।
source:नेपालब्रिटेन डट् कम् संवाददाता

महिला पत्रकार टिका विष्ट माथि कुटपीट

डिसीनेपाल डटकम संवाददाता -
रुकुमकी महिला पत्रकार टिका विष्ट माथि अज्ञात समूहले कुटपीट गरेको छ । कुटपिटबाट उनको अबस्था चिन्ताजनक रहेको छ । बिष्टलाइ गएराति अज्ञात समूहले कुटपीट गरी मरेको आशंकामा नजिकैको जंगलमा फालेको थियो ।
कुटपीटबाट गम्भीर घाइते बिष्टलाइ जिल्ला अस्पत्ताल सल्लेमा उपचार गरी थप उपचारका लागी काठमाण्डौ रेफर गरिएको छ । उनको टाउकोमा चोट लागको छ । उनलाई मंगलबार दिउसो १२ वजे बेहोस अवस्थामा फेला पारिएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय रुकुमले जनाएको छ ।
Source : Dcnepal.com

गाउँ फर्केर तरकारी खेतीमा

खलङ्गा (रुकुम) । भारत गएर मजदुरी गर्ने छिवाङ गाविसको एक दलित बस्तीका दुई दर्जनभन्दा बढी परिवार गाउँमै फर्केर व्यावसायिक तरकारी खेतीमा लागेको छ ।
कम लगानीबाट पनि मनग्य फाइदा हुन थालेपछि छिवाङ-७ का फलामेढुङ्गाका २५ भन्दा बढी परिवारका दलितहरूले व्यावसायिक तरकारीखेती सुरु गरेका हुन् । पहिलो अन्नबालीको खेती गर्दा खान नपुग्ने भएकोले उनीहरू वषार्ैदेखि मजदुरी गर्न सपरिवार भारत गएका थिए । सत्तरी परिवार रहेको फलामेढुङ्गाका २५ परिवार अघिल्लो दसैँमामात्र गाउँ फर्किएका हुन् ।
सात वर्षपछि आठजनाको परिवारसहित गाउँ फर्केर तरकारीखेती गरिरहेका टङ्कबहादुर ददेलले भन्नुभयो-” असोजमा सुरु गरेको ३५ दिने मुला खेतीबाट राम्रो फाइदा भएपछि यतै बसेर तरकारीखेती गर्ने निर्णय गरेका हौँ ।”
उहाँका अनुसार भारतबाट सँगै फर्किएका १७ परिवार तरकारीखेती मै छन् ।
“अब कालापहाड नजाने” ३८ वषर्ीय शुकराम ददेलले भन्नुभयो-”गाजर खेतीबाट तीन महिनामा रु.४० हजार नाफा भयो । कालापहाडमा गर्नेजति दुःख गाउँमै गर्ने हो भने त यही ठाउँलाई स्वर्ग बनाउन सकिने उहाँको धारणा थियो ।
गाउँमा सिँचाइ सुविधा पनि भएकाले तरकारीखेती गर्न सजिलो भएको स्थानीय कृष्ण ददेलले बताउनुभयो । रुकुम जिल्लाको सदरमुकाम मुसीकोटबाट डेढ घन्टा टाढा रहेको फलामेढुङ्गाका सबै परिवार अहिले तरकारीखेतीमा लागेका छन् ।
अन्नबाटभन्दा तरकारीखेतीबाट दोब्बर फाइदा हुने स्थानीय गोविन्द ददेलले बताउनुभयो । “बजार पनि नजिक भएकाले राम्रो फाइदा छ”, उहाँले भन्नुभयो- “आम्दानीको स्रोत त्यसै खेर गइरहेको छ, हामी भने विदेशीको चाकरी गरिरहेका छौँ ।”
भारतमा मजदुरी गर्दा पनि बल्लबल्ल खान पुग्ने दलितहरू तरकारीखेतीबाट औसत मासिक रु. पाँचदेखि २० हजारसम्म बचत हुने बताउँछन् ।
बेमौसमी खेतीबाट प्रशस्त आम्दानी हुने भएकाले उनीहरू त्यतैतिर आकषिर्त भएको स्थानीय शिक्षक हरिबहादुर ओलीले बताउनुभयो । आर्थिक अभावका कारण छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउन नसक्ने अभिभावकले समेत अहिले निजी विद्यालयमा पढाउन थालेको उहाँले बताउनुभयो ।
यहाँका कृषकले मुख्यरुपमा बन्दा, काउली, लौका, भन्टा, करेला, मुला, गाजरको खेती गर्ने गरेको स्थानीय जेटिए दीपक केसीले जानकारी दिनुभयो ।
यहाँको तरकारी सदरमुकाम मुसीकोट, सल्यान र दाङको तुलसीपुरसम्म पुग्ने स्थानीय कृषकहरू बताउँछन् ।
गाउँलेहरू मिलेर बिक्रीका लागि छिट्टै तरकारी सङ्कलन केन्द्रको स्थापना गर्न लागिएको छ । जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका अनुसार उक्त गाउँका कृषकले मात्र ४० हेक्टर क्षेत्रफलमा तरकारीखेती गरेका छन् ।
कृषकले गाउँमा चारवटा तरकारी उत्पादन समूहसमेत गठन गरेका छन् । दीर्घकालीन कृषि विकास योजना – एपिपिएसपी) रुकुमले समूहहरूलाई कृषि सामग्रीहरू र कृषि अनुदान दिन थालेपछि उनीहरू थप लाभान्वित बनेका छन् ।
Source : FNN

बस र जहाज भाडा बराबर

सल्यान, २५ कात्तिक
तपाईं रुकुमको चौरजहारीबाट नेपालगन्जसम्मको हवाईयात्रा गर्दै हुनुहुन्छ ? मध्यपश्चिम पहाडी क्षेत्रको व्यापारिक केन्द्र चौरजहारीबाट नेपालगन्जसम्म यात्रा गर्न हवाईजहाज र बससेवा दुवै पाउनुहुनेछ । तर, बस र जहाजको भाडामा भने तीन सय रुपैयाँको मात्र अन्तर पाउनुहुनेछ ।
यस क्षेत्रमा सञ्चालित यातायात व्यवसायी समितिले महँगो भाडा लिने र चौरजहारीबाट गाडी सञ्चालन हुनासाथ नेपाल वायुसेवा निगमले भाडादर घटाएपछि बस र जहाजको भाडा एउटै पर्न गएको हो ।
चौरजहारीबाट नेपालगन्जम्म मध्यपश्चिमका चार व्यवसायी समितिका गाडी सञ्चालन हँुदै आएका छन् । भेरी, मध्यपश्चिम, वागेश्वरी र भेरी-राप्ती व्यवसायी समितिले महँगो भाडा लिएपछि सो सडकखण्डमा यात्रा गर्ने सर्वसाधारण मर्कामा परेका छन् । चौरजहारीका रमेश लामिछाने भन्छन्, 'यातायात व्यवसायीको मनपरीले जहाज-भाडा तिर्न बाध्य भएका छौँ ।'
सल्यानको सल्लीबजारमा प्रधान कार्यालय रहेको भेरी-राप्ती बस व्यवसायी समितिले चौरजहारीदेखि सल्लीबजारसम्मको ४१ किलोमिटर सडकमा चार सय रुपैयाँ लिने गरेको छ । सल्लीबजारदेखि नेपालगन्जसम्म पालोअनुसार चार समितिका गाडीबाट यात्रु ओसार-पसार गरिँदै आएको छ भने सबैले चार सय रुपैयाँ भाडा लिने गरेका छन् ।
बससँग प्रतिस्पर्धा गर्ने भनी वायुसेवा निगमले १९ सय रुपैयाँबाट भाडा घटाएर ११ सयमा झारेको छ । बस र जहाजको भाडादरमा फरक नभएपछि यात्रु जहाजका लागि महिनौँअघि टिकट लिने गर्छन् । भाडादर घटाए पनि निगमले सातामा चार उडान मात्र भर्ने गरेकाले यात्रुले बसमा महँगो भाडा तिर्नुपरिरहेको स्थानीय शमशेर बुढाथोकीले बताए । वायुसेवा निगम चौरजहारीका स्टेसन इन्चार्ज सन्तोष बुढाले सातामा एक उडान काठमाडौं र सोमबार, बुधबार र शुक्रबार नेपालगन्ज उडान हुँदै आएको जानकारी दिए । १९ सिट मात्र भएका साना जहाज मात्र सञ्चालन हुने भएकाले यात्रुले सुविधा भने पाउन सकेका छैनन् ।
सल्यान, रुकुम, जाजरकोट र डोल्पावासीले सो ठाउँबाट यात्रा गर्दै आएका छन् । भाडामा अन्तर नभए पनि गाडीबाट नेपालगन्ज र्झन आठ घन्टा लाग्छ भने जहाजमा २० मिनेटमा पुगिन्छ । 'गाडीमा धेरै समय लाग्ने भए पनि खर्च भने बराबर हुने गरेको छ,' स्थानीय बुढाले बताए, 'जहाजमा यात्रा गर्दा समय बचत हुने गरेको छ भने गाडीबाट समय र रकम दुवैको बचत हुँदैन ।'
यस क्षेत्रमा सञ्चालित बस व्यवसायी समितिले हवाईजहाजको भाडासरहको रकम यात्रुबाट वर्षांदेखि असुल्दै आए पनि घटाउनेतिर प्रशासन र अन्य सरोकारवाला निकायले वास्ता नगरेको गुनासो स्थानीयवासीको छ । उपयुक्त भाडादर निर्धारण गर्न माग गर्दै स्थानीयवासी तथा विद्यार्थीले सडकजाम गरे पनि प्रशासनका आडमा व्यवसायीले महँगो भाडा असुल्दै आएका छन् ।
Source: Naya Patrika

रुकुमका जनताले यात्राका लागि कष्ठ झेल्नु नपर्ने

रुकुम, २५ कात्तिक । आफ्‍नो घर जान रुकुमका जनताले हवार्इजहाजको टिकटका लागि अब हप्तौ कुर्नुपर्ने समस्याबाट मुक्त भएका छन्।
हवाई जहाजको वैकल्पिक यातायातको साधन हुन नसकेका कारण स्थानीयवासीले काठमाडौ आउन यात हप्तौं कुर्नुपर्ने या नेपालगञ्ज हुँदै आउनुपर्ने समस्या थियो ।
रुकुमको सदरमुकाम मुसिकोट खलङ्‍गादेखि काठमाडाँसम्म चल्ने रात्रिबस सेवा हिजोदेखि सञ्चालन भएपछि त्यहँाका जनता उक्त समस्याबाट मुक्त भएका हुन्।
बस व्यवसायी सुदन शाहले भन्नुभयो "अब त्यहाँका यात्रुहरूले सल्यान, दाङ तथा अन्य काठमाडौ जानका लागि सिधैं काठमाडौको टिकट काट्‍ने छन्‍, रात्रिबसमा तुल्सीपुर उज्यालो हुँदै काठमाडौ पुगेको पत्तै पाउने छैनन्।"

रुकुममा दैनिक तेइस घण्टा लोडसेडिङ

रुकुम, १७ कात्तिक । रुकुमको एक गाविसमा दैनिक २३ घण्टा विद्युत लोडसेडिङ हुनेगरेको छ ।
जिल्लाको पश्चिमी विजयश्वरी गाविसमा विजयश्वरी हाइड्रोपावर कम्पनीबाट सञ्चालित उक्त विद्युत पानीकै अभावले गर्दा दैनिक एक घण्टामात्र सञ्चालनमा ल्याइएको छ ।
वि.सं. २०४३ मा निर्माण भएको उत्तm विद्युत पानीको कमीले गर्दा विस्तारै प्रसारण पनि कटौती हुँदैगएको छ ।
सञ्चालनको सुरुमा सेवाग्राहीहरू निकै लाभान्वित भए पनि यहाँका बासिन्दाहरू अहिले निकै मर्कामा परेका छन्‍ । उक्त गाविसमा सञ्चालन गरिएको विद्युतलाइन जिल्लाका विजयश्वरी, कोटजहारी, गाविस र जाजरकोट सदरमुकाम खलङ्‍गामा पनि लाइन विस्तार गरिएको थियो । विद्युत भए पनि अन्धकारमा बस्नुपरेको विजयश्वरी- ५ का स्थानीय राजु लामिछानेले गुनासो गर्नुभयो ।

मध्यपश्चिममा ७० प्रतिशत जनता रोजगारमा सँलग्न

नेपालगन्ज, १७ कात्तिक । मध्यपश्चिमाञ्चलका ७० प्रतिशत जनता पूर्ण रोजगारमा संलग्न भएको तथ्याङ्‍क सार्वजनिक गरिएको छ ।
केन्द्रीय तथ्याङ्‍क विभाग घरपरिवार सर्वेक्षण शाखाले सार्वजनिक गरेको सर्वेक्षण तथ्याङ्‍क साथै मध्यपश्चिम क्षेत्रमा १९.२ प्रतिशतले २० घण्टाभन्दा बढी र ९.९ प्रतिशतले दुई घण्टाभन्दा कम समय काम गर्दैआएको सो तथ्याङ्‍कमा उल्लेख छ ।
केन्द्रीय तथ्याङ्‍क विभागले हप्तामा ४० घण्टाभन्दा बढी काम गर्नेलाई पूर्ण रोजगार तथा सो समयभन्दा कम समय काम गर्नेलाई अर्ध बेरोजगार र रोजगारी नपाएको सूचीमा राख्नेगरेको छ ।

रुकुमका गाउँमा इन्टरनेट विस्तार हुने

रुकुम, २८ असोज ।
सूचनाको पहुच र विकास क्रमसँगै अव दुर्गम जिल्ला रुकुमका गाउँगाउँमा इन्टरनेट सेवा विस्तार हुने भएको छ । ग्रामीण सूचना केन्द्र रुकुमले सूचना प्रविधिकेन्द्र नेपाल (सिआइटी)र उच्चस्तरीय सूचना आयोगको भौतिक सहयोगमा अब रुकुमका गाउँगाउँमा इन्टरनेट सेवा पुग्ने भएको छ ।
जिल्लामा सूचना प्रविधिको मागलाई ध्यानमा राखेर यस्तो योजना गरिएको हो । उक्त इन्टरनेट सेवा जिल्लाका बाँफिकोट, पोखरा, शोभा, खलङ्गा, आठबिसकोटलगायतका गाविसमा विस्तार हुने भएको छ । यस इन्टरनेट सेवाबाट दुर्गम गाउँका स्थानीय उपभोक्ता लाभान्वित हुने भएका छन् । गाउँगाउँमा इन्टरनेट सेवा विस्तार भएपछि इमेल, इन्टरनेट, सूचना प्राप्त गर्नका लागि सदरमुकाम खलङ्गा आउनुपर्ने बाध्यता पनि टरेर जाने भएको छ । विभिन्न स्थानीय उपभोक्ता समितिमार्फ सञ्चालन गरिएको जिल्लाको एकमात्र ग्रामीण सूचना केन्द्र -ग्रासूके)ले अब गाउँगाउँमा इन्टरनेट सेवा विस्तार गर्ने योजना रहेको बताइएको छ । रुकुममा सञ्चालनमा आएको सामुदायिक इन्टरनेट सेवामा इमेल गर्न दैनिक करिब तीनघण्टा पालो कुरेर बस्नुपर्ने बाध्यता थियो । गएको जेष्ठ महिनादेखि समुदायलेनै सञ्चालनमा ल्याएको एक मात्र इन्टरनेट सेवामा एउटा कम्युटर मात्र भएकाले तीनघण्टा पालो कुर्नुपरेको थियो । ग्रामीण सूचनाकेन्द्र रुकुमले सूचना प्रविधि केन्द्र नेपाल (सिआइटी) र उच्चस्तरीय सूचना आयोगको भौतिक सहयोगमा स्थानीय उपभोक्ता समितीमार्फ जिल्लामा एकमात्र केन्द्र सञ्चालन गरिएको हो । सदरमुकाम खलङ्गामा पनि सेवाग्राहीको सेवालाई ध्यानमा राखी इन्टरनेट सेवालाई द्रुत गतिमा विस्तार गरिने सूचना केन्द्रले जानकारी दिएको छ ।

घुमघाम रोल्पा रुकुमतिर

चक्रपाणी नेपाल
मर्सिकोर इन्टरनेसनलका उपाध्यक्ष नान्सी लिन्डवर्गले नेपालसम्बन्धी यौटा खोजमूलक प्रतिवेदनमा भक्तपुरको ५५ झ्याले दरबार राणाहरुले बनाएको उल्लेख छ। पश्चिमा विद्वानहरुले नेपालसम्बन्धी गरेका/गराइएका खोज, अनुसन्धानहरु तथ्यसँग कति नजिक छन् भन्ने यो यौटा हाम्रा नीति निर्माताहरुका लागि चोटिलो चड्कन हो भन्दा अत्युक्ति हुँदैन। १९७० सम्म रुकुम जिल्लाको सदरमुकाम रुकुमकोटमा थियो। त्यो बाहुन–ठाना गाविसमा पर्दथ्यो। पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रको बहिनीको त्यहाँका चौबीसे राजाका खलक मोहनबहादुर शाहीसँग बिहे भयो। शोभाले जब आफ्नो खसमको गृह गाउँको यात्रा गरिन्, तबदेखि त्यो गाउँको नाम परिवर्तन गरी शोभा नाम राखियो। ज्ञानेन्द्रकी अर्की बहिनी शारदाको पनि मुसिकोटे राजा कुमार खड्गविक्रम शाहसँग विवाह भएको थियो, जो दरबार हत्याकाण्डमा मारिए। यी ठकुरीहरु जुम्लाबाट बसाईं सरी रुकुम आएर त्यहाँका अन्य ठकुरीलाई हटाएर आफैं राजा भएका थिए। त्यसैले, रुकुमको मुसिकोटलाई आज पनि बुढापाकाहरु जुम्ली खलंगा भन्दछन्। जाजरकोट खानदानका ठकुरीहरु मुसिकोटबाट बाफलीकोट गाउँमा बसाईं सरेर गए। मुसिकोटेभन्दा यिनीहरुको राजनीतिक भूमिका ठूलो भएको हुँदा राजा महेन्द्रसँग राम्रो सम्बन्ध थियो। ध्रुवविक्रम शाह यस खलकका प्रभावशाली व्यक्ति थिए। राष्ट्रिय पञ्चायतमा दुईपटक सदस्य भएका ध्रुवविक्रम शाहका छोरा सेनाका जर्नेल विवेक शाह पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रका सैनिक सल्लाहकार थिए। यी दुई ठकुरी परिवारको आपसी जुँगाको लडाईंले गर्दा रुकुम जिल्ला ०५०/०५५ सालसम्म सडक यातायातबाट बञ्चित रह्यो। त्यति हुँदाहुँदै पनि ३५/४० वर्षअघि रुकुम, रोल्पाका जनता अहिलेभन्दा धेरै राम्रो आर्थिक हैसियतका थिए। नेपालको पश्चिम पहाडी क्षेत्रमा यी जिल्ला सबैभन्दा सम्पन्न थिए। १९७० को दशकसम्म नेपाली गाँजा खेतीमा यो ठाउँ अब्बल दर्जामा गनिन्थ्यो। विश्वभरमा यहाँको गाँजाको गुणस्तर पहिलो नम्बरमा आउँथ्यो। दोस्रो विश्वयुद्धताकादेखि नै यहाँको गाँजाले भारतीय बजार कब्जा गरिसकेको थियो। गाँजाको आयबाट नुनतेल, लत्ताकपडा, खाद्यान्नदेखि त्यहाँका महिलाहरुले गलामा लगाउने मोहरीया, चाँदीका हार र सुनका गहनासमेत खरिद गर्दथे। गाँजाको बोट जंगल क्षेत्र र पातलो बस्तीका खोल्सा, करेसा भएका रुकुमको उत्तरी भाग, रोल्पाको अधिकांश क्षेत्रदेखि पूर्वी सल्यान र सुर्खेतका कतिपय भू–भागमा आफैं वर्षेनी बढ्ने, हुर्कने गर्दछ। यसको बोटको खस्रो बोक्राबाट रेशा निकाली झोला, थैला, बोरा बनाइन्थ्यो, र बाँकी मसिनो धागोबाट कोट, बख्खु स्थानीय भाषामा भांग्रा कपडा बुन्ने गरिन्थ्यो। गाँजाको बियाँको अचार तिलको भन्दा स्वादिलो हुन्छ। आज पनि त्यतातिर भाङको अचार प्रख्यात छ। गाँजाको बोटको टुप्पा र पातमा एक प्रकारको सल्लाको खोटोजस्तो चोप निस्कन्छ, त्यही नै चरेस हो। चोप संकलन गरेर तोला बराबरका गोली बनाई बिक्री हुन्थ्यो। त्यो चरेसका काठमाडौंमा मात्रै एक दर्जनजति चरेसका दोकान र रेष्टुरेन्ट थिए। झोंछेको होटल इडेन पश्चिमा नसडीहरुका लागि स्वर्गै थियो। तर, १९७६ देखि सरकारले लागूऔषध ऐन जारी गर्यो , र गाँजा खेतीमाथि प्रतिबन्ध लगायो। यसअघि राज्यको कुनै पनि प्रशासनिक निकाय शून्य रहेको त्यो क्षेत्रका ग्रामीण इलाकामा जग्गा नापीको नाममा सरकार प्रकट भयो। गाँजाको बोट लगाएको निजी जमिनलाई जंगल क्षेत्र भनेर वर्गीकरण गर्न थाल्यो, कतिपय स्थानमा गरिदियो पनि। काठमाडौंले गरेको शासकीय कारबाहीमा ग्रामीण भेगसम्म पुगेको यो यौटा निकै सफल योजना थियो। तर, गाँजा समूल नष्ट भने भएन। प्रहरी र प्रशासनको राम्रो आयश्रोत आज पनि छँदैछ। अर्धभूमिगत कम्युनिस्ट नेता मोहनविक्रम सिंहका बाबु जुम्लाबाट प्युठान बसाईं सरेका हुन्। मोहनविक्रमका बाबुको नाम खेमबहादुर घर्ती हो। पछि उनले आफ्नो नाम खेमविक्रम सिंह (के. वि. सिंह) बनाए, र सामाजिक हैसियत माथि उचालेका थिए। नाम फेरेर सिंह बनाएकोमा राणा सरकारले जरिवाना गर्योक। जरिवाना तिरे पनि नाम फेरेनन्। प्युठानको ओखरबोटमा केवि सिंहले ५५ झ्याल हालेर दरबार बनाए। त्यसबेला त्यस्तो महल बनाउनु राणाहरुका लागि सह्य हुँदैनथ्यो। त्यसैले, राणा सरकारले चेक जाँच गर्न टोली पठायो। चतुर केवि सिंहले दुईवटा झ्याल छोपछाप पारेर ५५ भन्दा कम झ्याल रहेको निष्कर्ष लिएर टोली फर्कियो। यहाँ पनि केवि सिंहले चाहेको काम पूरा गरे। २०१५ सालको आम चुनावमा रोल्पाको थवाङमा सात सय तीन मतदातामा सात सय मत प्राप्त गरेको थियो, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले। यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने ०१५ सालअघि देखि नै रोल्पाली खाम मगर बस्तीहरु कम्युनिस्ट पार्टीका आधार क्षेत्र थिए। मोहनविक्रम सिंह र वर्मन बुढाको यहाँ महत्वपूर्ण भूमिका थियो, जुन आज पर्यन्त छँदैछ। ०३७ सालमा पहिलोपटक यो गफाडी रोल्पाको थवाङ पुगेको थियो। जनमत संग्रहको राजनीतिक चहलपहल मनग्यै चलेको थियो। भेटघाटका लागि एकाबिहानै कुनै मगरको घरमा पुग्यो भने चियाको बदला घरपालुवा रक्सीको गिलासले स्वागत गरेका थिए। पहिलोपटक हालेको गिलासको रक्सी खालि नहुँदै पुनः थपिँदै गर्ने अतिथि सत्कार यहाँको आफ्नै संस्कृति हो। अविवाहित तरुनी केटीहरु, विधवा अथवा सम्बन्ध विच्छेद गरेर बसेका महिलाहरु, जसको नियमित आयश्रोत छैन, उनीहरुका लागि जाँड, रक्सी बनाउनु र बिक्री गर्नु सामान्य चलन हो। अतिथि सत्कार, धार्मिक पूजाआजा, चाडपर्व र उपहारको आदान–प्रदानमा रक्सी अनिवार्य वस्तु हो।

रुकुम कारागार तोडफोड

गजेन्द्र बोहरा, दाङ कात्तिक १२-
रुकुमको कारागार कैदीले तोडफोड गरेका छन्। कारागार प्रशासनले आफ्ना माग पूरा नगरेको भन्दै उनीहरुले बुधबार राति तोडफोड गरेका हुन्। माग पूरा गराउन पटक-पटक कारागार प्रशासनलाई दबाब दिँदै आएका कैदी नै आन्दोलनका विषयमा आपसमा बाझिएपछि तोडफोड भएको हो।
दुई पक्षका कैदीबीच ढुङ्गा हानाहान भएपछि १ जना महिला प्रहरी र दुई कैदी घाइते भएको कारागार इन्चार्ज रोशन शाहले जानकारी दिए। 'हामीले शान्तिपूर्ण आन्दोलन गर्नुपर्छ भन्यौ', अर्का पक्षका कैदी धनबहादुर नाथले भने- तर उसले भने जबर्जस्ती तोडफोड गर्न थाल्यो।कैदी नाइके भनिएका डम्बरबहादुर शाहीलाई प्रहरीले थुनेको छ। तोडफोडबाट कोठाका झ्याल, ढोका फुटेका छन् भने कपडा पनि च्यात्तिएर काम नलाग्ने भएका छन्। कैदी बस्ने ६ वटै कोठाका ढोका काम नलाग्ने भएको कारागारले जनाएको छ। तोडफोड भए पनि कैदी भने भाग्न नपाएको कारागारले जनाएको छ। अहिले कारागारमा थप प्रहरी लगाएर सुरक्षा दिइएको प्रमुख जिल्ला अधिकारी शम्भुप्रसाद मरासीनीले जनकारी दिए।यसअघि कैदीले कारागारमा सीपमूलक तालिम व्यवस्था हुनुपर्ने, पत्रपत्रिकाको व्यवस्था गरिनुपर्ने तथा शौचालयलाई व्यवस्थित गरिनुपर्नेलगायतका माग राखेका थिए। पटकपटक मागबारे जानकारी गराउँदा पनि सुनुवाई नभएपछि बाध्य भएर आन्दोलन गर्नुपरेको कैदी नाइके शाहीले बताए। २५ कैदी अट्ने क्षमताको उक्त कारागारमा ४० कैदी राखिएको छ।
सोर्स : नागरिक दैनिकी

मेरो रुकुम

- मानव बाटाला `उदास ` (आठबिसकोट रुकुम हाल मलेसिया )

पैदल यात्रा नै गर्न मन पर्छ मलाइ,
रेल गाडिहरू नै किन नगुरून
मेरै गाउ पाखाहरू मन पर्छ मलाइ,
म कुनै विदेशी शहरमा नै किन नरहु
सिस्ने र चित्रीपाटन नै मन पर्छ मलाइ,
कञ्चनजंगा र सगरमाथामा नै किन नरहु
स्यार्पु ताल र कमल दह नै मन पर्छ मलाइ,
फोक्सण्डो र तिलीचो मा नै किन नरहु